LIVSSTILSFAKTORAR BLANT VAKSNE I SOGN OG FJORDANE

/i

Vi møter dagleg omgrepet «livsstilssjukdomar» i media og gjerne knytt til førebygging av uhelse.

«Livsstil er summen av enkeltpersoners levevaner og atferd. Betegnelsen brukes om måten en person lever på, først og fremst om de aktiviteter man selv har råderett over, og som avspeiler egne valg. Livsstil er knyttet til mer eller mindre bevisste personlige preferanser, men påvirkes i høy grad av omgivelsene» (Magne Nylenna – Store Medisinske Leksikon).

Livsstilssjukdomar aukar i førekomst i industrialiserte land, også knytt til at befolkninga lever lengre. Døme på livsstilssjukdomar er hjartesjukdom, hjerneslag, høgt blodtrykk, visse typar kreft, type 2-diabetes, kronisk lungesjukdom (KOLS), beinskjørheit, depresjon, medikamentmisbruk, overvekt, slitasjegikt og hiv/aids.

I det førebyggande helsearbeidet har fokuset vore mykje på følgjande «livsstilsfaktorar/risikofaktorar»:
– Fysisk aktivitet
– Kosthald
– Tobakk
– Alkohol
– Ulykker

I den ferske Folkehelseundersøkinga blant vaksenbefolkninga i Sogn og Fjordane finn vi blant anna tal for følgjande faktorar:

Alkohol: Risikofull alkoholbruk blir målt med såkalla AUDIT-spørsmål, og det blir rekna ut ein sum-skåring for desse. I Noreg har ein berekna at det samla inntaket av alkohol tilsvarar omkring 7 liter rein alkohol årleg pr. vaksen person, og 10% av brukarane står for halvparten av bruken. Skadeverknadane er knytt både til akutt rusing og langvarig høgt forbruk.

Til skilnad frå ulike andre livsstilsfaktorar finn vi her ikkje klar samanheng med utdanningsnivået. Men det er ein klar skilnad i disfavør av menn i alle gruppene. Den yngste aldersgruppa på 18-29 år ligg klart høgast (menn 4,8 og kvinner 3,8), og gruppene over 70 år klart lågast. Dersom dette mønsteret mellom dei yngre held seg gjennom livet vil det vere grunn for uro, men det kan også tenkast at det endrar seg med alderen hos den einskilde.

Tobakk: Dette er den risikofaktoren som fører til mest helsetapsjusterte leveår (såkalla DALY) mellom befolkninga under 75 år i Noreg. Sogn og Fjordane har tradisjonelt hatt eit lågt tobakksforbruk, noko som kan vere ei av årsakene til den høge forventa levealderen her i fylket. I 1973 røykte 42% av befolkninga, medan dette var nede på 12% i 2018.
I Sogn og Fjordane er rundt 10% av befolkninga i HAFS/Ytre Sogn daglegrøykarar, medan dei andre regionane ligg nede på rundt 8%.

Som det framgår av figuren ser vi her ein klassisk gradient knytt til aukande utdanningsnivå. Det er gledeleg at dei yngste aldersgruppene (18-29 år) ligg særleg lågt (kvinner 1,6% og menn 4,2%). Om dette held seg utover i livet vil det medføre ein betydeleg folkehelsegevinst.

Kosthald: På dette området er det mange ulike element som inngår og ulike råd og til dels motstridane meiningar og forskingsresultat. Men sidan det ser ut til å vere rimeleg semje om at inntak av fisk er bra, kan vi sjå på denne faktoren frå undersøkinga. Det er rapportert om 7% nedgang i forbruket av heil fisk dei siste 10 åra. Anbefalinga frå Helsedirektoratet er inntak av fisk 2-3 gonger i veka.
Nærare 80% svarar at dei et fisk minst ein gong i veka. Det er også her ein tendens til at dei med høg utdanning et meir fisk, og litt meir mellom dei som bur i HAFS/Ytre Sogn-området.

Det er ikkje vidare skilnader mellom kjønn i inntak av fisk. Derimot ser vi ein klar skilnad knytt til alder, der dei yngste mellom 18 og 29 år ligg på rundt 60%, og vidare oppover i alder stig det jamt til 60 årsalderen då rundt 90% et fisk minst kvar veke. Også her er mønsteret negativt dersom tendensen mellom dei unge i dag føl dei vidare opp gjennom livet.

-Fysisk aktivitet: Dette er den einskildfaktoren mange først tenkjer på når ein nemner livsstil, og som mange antek er den viktigaste i førebyggingssamanheng sjølv om lite fysisk aktivitet ligg eit stykke ned på lista over helsetapsjusterte leveår. Ofte blir den omtala saman med overvektsproblematikken, men denne er kanskje meir knytt til kosthald.

Vi ser at rundt kvar tredje person er fysisk aktiv dagleg, og dette er nok lågare enn det som er ønskjeleg. Det er ikkje skilnader mellom regionane i fylket, og som figuren over viser er det heller ikkje stor skilnad knytt til utdanningsnivå. Dette er kanskje uventa. Det er heller ikkje større skilnad mellom dei ulike aldersgruppene.

Ulykker/skadar: Dette har eit vidt spekter både i alvorsgrad og kva aktivitet dei er knytt til. For dei alvorlege trafikkulykkene har vi sett ei klar forbetring over seinare år. Spørsmålet i undersøkinga er meir generelt om ein har vore UTSETT FOR SKADE SISTE 12 MÅNADER. Samla sett svarar 18% av kvinner og 20% av menn ja på dette. Utdanningsgrad og buregion ser ikkje ut til å bety mykje for omfanget.

Omfanget av skadar er noko høgare hjå dei yngre, men etter dette ser det ikkje ut til å vere aldersavhengig.

Konklusjon:
Folkehelseundersøkinga i Sogn og Fjordane gjev oss verdfulle data om viktige livsstilsfaktorar i Sogn og Fjordane. Røyking ligg gledeleg lågt, særleg mellom unge, medan alkoholbruken kan gje meir utfordringar. Inntak av fisk er også lågare blant unge. Elles er det mindre skilnader knytt til utdanningsgrad enn ein ser andre stader. Slik sett er fylket kanskje prega av meir likskap når det gjeld livsstil enn det ein kan sjå andre stader.

 

Folkehelseundersøkinga i Sogn og Fjordane

/i

Datainnsamlinga for den første folkehelsekartlegginga mellom vaksenbefolkninga i Sogn og Fjordane vart gjennomført av Folkehelseinstituttet i perioden frå 13. mars til 7. april 2019. Undersøkinga vart gjennomført på oppdrag frå Sogn og Fjordane fylkeskommune. Tilsvarande undersøking vart gjennomført i Hordaland i 2018.

Målet er å skaffe fram informasjon om subjektiv helse, livskvalitet, helserelatert åtferd og lokale tilhøve (både risikofaktorar og helsefremjande faktorar) som kan vere til nytte i folkehelsearbeidet i fylka og kommunane. Undersøkingane i Sogn og Fjordane og Hordaland gjev viktige bidrag til kunnskapsgrunnlaget for den fyrste folkehelseplanen for Vestland fylke. Ei viktig side ved folkehelseundersøkingane er at dei skal skaffe fram nye data, slik at folkehelsearbeidet kan baserast på eit ferskast mogeleg evidensgrunnlag.

I overkant av 20 000 vart inviterte til å delta. Utvalet omfatta vaksne frå 18 år og oppover. Femtitre prosent var kvinner, og gjennomsnittsalderen var 47,9 år. 9149 personar har svart, som gjev ein samla svarposent på 45,4%. Det var ein viss overvekt av personar med høgare utdanning.Delar av resultata er no komne i form av ein rapport. I analysene har ein sett dei ulike forholda opp mot kjønn, alder og utdanning på regionsnivå. Førebels er det altså ikkje offentleggjort tal for einskildkommunar, og det er usikkert i kva grad slike vil kome grunna små talmateriale.

Regioninndelinga i rapporten er slik:
• Nordfjord: Bremanger, Gloppen, Selje/Eid, Stryn (2070 svar)
• Sunnfjord: Flora/Vågsøy, Gaular/Jølster/Førde/Naustdal (3302 svar)
• HAFS/Ytre Sogn: Askvoll, Fjaler, Gulen, Hyllestad, Solund, Høyanger (1187 svar)
• Indre Sogn: Aurland, Balestrand/Leikanger/Sogndal, Luster, Lærdal, Vik, Årdal (2590 svar).

Eksempel: Trivsel og sjølvopplevd helse
Dette er to sentrale parametrar knytt til folkehelsa.

TRIVSEL i Sogn og Fjordane

a) Trivsel etter region:

Gjennomsnittleg oppgjev i overkant av 70% stor grad av trivsel i nærmiljøet (raud stripla linje). Deltakarane frå Indre Sogn oppgjev som vi ser noko høgare trivsel enn dei andre tre regionane.

b) Trivsel etter alder og kjønn

Dei yngre aldersgruppene oppgjev lågare grad av trivsel i nærmiljøet enn dei eldre, og det er ein jamn stigning frå rundt 60% i 18-29 årsalder til nærare 80% for 60-åringar og eldre. Kjønnsskilnadane er ikkje markerte utover ei lett overvekt for kvinner i aldersgruppene 30 til 59 år.

c) Kva er viktig for å trivast?

Det går fram at tilgang på natur- og friluftsområde, samt kommunale tenester og butikkar er det som blir rangert å ha størst innverknad på trivsel, medan kulturaktivitetar, møteplassar og gang- og sykkelvegar skårar klart lågare.

SJØLVOPPLEVD HELSE i Sogn og Fjordane

a) Sjølvopplevd helse og utdanning/kjønn

Oppleving av eiga helse som god viser eit klart mønster der denne vert betre til høgare utdanningsgrad ein har, og det er ikkje markerte kjønnsskilnader i dette.

b) Sjølvopplevd helse og alder

Den sjølvopplevde helsa vert i noko grad redusert med alderen, men også i gruppa over 70 år opplever rundt 70% at dei har god helse.

Konklusjon: Kartlegginga av folkehelsefaktorar i Sogn og Fjordane er ei klar nyvinning på dette området, og kjelde for kunnskap på område der det ofte har vore meir synsing basert på enkelttilfelle. Det er synd at ein ikkje kan gje data ned på einskildkommunar, då det er kommunane som etter lovverket har størst ansvar for det primærførebyggande arbeidet. Det er også litt overraskande at resultata så langt ikkje har vore meir framme i mediabildet.

Lenke til Sogn og Fjordane sin omtale av undersøkinga og rapporten

Av Hans Johan Breidablik

RANDKOMMUNAR OG BRUK AV TENESTER FRÅ HELSE FØRDE

/i

Som dei fleste vil være kjent med er Sogn og Fjordane halvvegs inne i sitt siste år som eige fylke. Frå 2020 blir det samanslåing med Hordaland til det nye Vestland fylke.
Men når det gjeld helseføretak er det så langt ikkje lagt opp til ei tilsvarande omorganisering. Helse Førde og Helse Bergen vil i hovudsak ha same opptaksområde som no. Men både funksjonsfordeling og fritt sjukehusval gjer at pasientflyten kan endre seg over tid. I dette ligg også at Helse Førde er eit lite føretak med avgrensa tal innbyggarar i opptaksområdet. Dersom talet på brukarar av Helse Førde også blir mindre, vil det kunne føre til utfordringar med å halde oppe eit så breitt spekter av behandlingstilbod for befolkninga.

Det kan difor være av interesse å sjå på utviklinga knytt til bruk av Helse Førde for randkommunar samanlikna med gjennomsnittet i fylket elles. Typisk for randkommunar i denne samanhengen er at dei ligg på grensa til naboføretak, og at dei også har kort veg til spesialistheletenester i naboføretaka.

Vi har då vald ut fire typiske randkommunar: Gulen, Vik, Aurland og Hornindal.

1. Innlegging som øyeblikkeleg hjelp samla pr. 1000 innbyggjar i perioden 2009 – 2018

Vi ser av den øvste linja at gjennomsnittet for heile Sogn og Fjordane ligg rundt 110-120 pr. 1000 innb. og dette har vore relativt stabilt dei seinare åra.
Alle dei fire randkommunane låg allereie i 2009 under gjennomsnittet for fylket når det gjeld øyeblikkeleg sjukehusinnlegging i Helse Førde, og særleg låg Vik kommune lågt med under halvparten så mykje også i 2009. Dette har nok samanheng med at kommunen har nytta Voss sjukehus (Helse Bergen) i periodar der vegen over Vikafjellet har vore open. Men trass i nokre svingingar er omfanget i bruken av Helse Førde mykje på same nivå i 2018 som i 2009. Ein liknande trend ser vi for Aurland sitt vedkomande bortsett at dei heile tida har nytta Helse Førde meir (har kort veg til Lærdal sjukehus).

Men for dei to andre kommunane Gulen og Hornindal ser vi ein markert reduksjon av innleggingar i Helse Førde i perioden. Gulen har i dag legevakt- og KAD-tenester lokalisert i Nord-Hordaland (Knarvik), og Hornindal vil om kort tid bli ein del av Møre og Romsdal (Volda sjukehus).

2. Tilvising til poliklinikk samla (både planlagde og øyeblikkeleg hjelp) pr. 1000 innb. i perioden 2009 – 2018 frå heile opptaksområdet og dei fire randkommunane

Omfanget av etterspurnad om polikliniske tenester frå Helse Førde er som vi ser aukande fram til 2014, og har sidan vore stabilt for fylket samla sett. Omfanget tilsvarar nesten ein nytilvising for annankvar person i fylket. Også her ligg alle dei fire randkommunane lågare allereie i 2009. Imidlertid ser vi her for Aurland og Vik ein viss auke i bruken av Helse Førde over tid. For Gulen og Hornindal er det ein reduksjon også i nytilvisingar dei siste åra, og mest markert for Gulen sitt vedkomande. Mønsteret når det gjeld poliklinikkbruk er såleis litt annleis enn vi såg over for øyeblikkeleg hjelp-innleggingar.

Konklusjon: Dei fire randkommunane har til saman 8078 innbyggjarar i 2018, og utgjer i overkant av 7% av den samla befolkninga i Sogn og Fjordane. Dersom storparten av desse skulle søke seg mot andre føretak ville det likevel kunne vere ei utfordring for Helse Førde. I noko grad kan vi sjå ei slik utvikling for sjukehusinnleggingar, men noko mindre i høve poliklinisk aktivitet. Generelt er bruken av Helse Førde lågare frå randkommunane, men dette har vore tilfelle over lengre tid.

Av Hans Johan Breidablik

Studentar i praksis hjå Samhandlingsbarometeret. Sjukepleiestudentar har undersøkt antibiotikabruk i kommunene

/i

Samhandlingsbarometeret har i mai/juni hatt fire sjukepleiestudentar i praksis i «Helsefremmande og førebyggande fag» frå Campus Førde i Høgskulen på Vestlandet (HVL). Studentane har teke utgangspunkt i data frå variabelen Antibiotikabruk i kommunane.

Høg antibiotikabruk og tilhøyrande risiko for resistensutvikling mot dei vanlege antibiotika er eit problem som dei siste åra har fått auka fokus både nasjonalt og internasjonalt. Her i landet har ein fått ein Nasjonal handlingsplan for antibiotikabruk har som m.a. har mål om at gjennomsnittlig utskriving av antibiotika skal reduserast til 250 reseptar pr. innbyggar per år innan 2020.

Figur 1 viser antal reseptar pr. 1000 innbyggarar i kommunane i Sogn og Fjordane i 2017, som er det siste året vi har data for (samla tal for fylket gult, og Norge oransje). Målet er å komer ned i 250 pr. 1000 innb.

Studentane valde tre aktuelle kommunar i fylket, ein som ligg høgt på antibiotikabruk og to som ligg lågt. I intervju med kommunelegene i dei tre kommunane fekk studentane kunnskap om lokale rutinar og haldningar til antibiotikabruken.

Studentane fann i sine intervju m.a. følgjande:
› Alle dei tre kommunane mangla apotek i eigen kommune, slik at antibiotika for ein del vert delt ut frå eit lokalt lager ved legekontoret.
› Berre antibiotika som vert skriven på eigen resept av legen til pasient og henta ut frå apotek er med i statistikken (frå det nasjonale Reseptregisteret).
› Kommunelegene var svært bevisste på sin eigen antibiotikapraksis og tilhøyrande fare for resistensutvikling.
› Ingen av kommunelegene hadde så langt nytta seg av anbefalingar om maksimalt ti dagar gyldigheit på antibiotikareseptar.
› Ingen av kommunelegane hadde opplevd spørsmål/ interesse frå administrativ leiing eller politisk hald i kommunen knytt til dette temaet.

Studentane konkluderer i si oppgåve med at:
«Når kun antibiotika delt ut fra apotek kommer med i statistikken er det fare for mørketall i kvalitetsindikatoren. Dette er fordi legekontorene deler ut deler av sin antibiotika direkte fra legekontoret. Per i dag ligger fylket under gjennomsnittet i landet på antall antibiotikaresepter per 1000 innbyggere, men dersom de reelle tallene ble tatt med i betraktning, kan dette tallet være høyere. Reduksjon i antibiotika bruken er en nasjonal strategi, og interesse fra ledere og politikere på kommunalt nivå er viktig for å kunne nå nasjonale mål. I kommunen studentene har hatt fokus på ser det ut til at kommunelegene er de som «drar lasset» alene.»
Figur 2 viser ei oversikt over den registrerte antibiotikabruken i kommunane der dei som har apotek er markert med rødt.

Som figuren illustrerer er det ein trend mot at kommunar utan lokalt apotek ligg lågare på statistikken, men det er også unntak frå dette.

Vi i Samhandlingsbarometeret vil takke kommunane for at dei har teke godt imot studentane som har hatt praksis hos oss. Vi takkar også studentane for eit godt samarbeid, og for å ha sett nærare på eit så viktig tema. Vi ønsker dei lykke til vidare.

Folkehelseindikatorar – oppdaterte tal i Samhandlingsbarometeret

/i

Kommunane er pålagde å ha nødvendig oversikt over helsetilstanden i befolkninga, påverkningsfaktorar, folkehelseutfordringar og ressursar. Dette for å planlegge og gjennomføre effektive og målretta tiltak mot dei lokale utfordringane i folkehelsearbeidet.

Det kan vere krevjande for kommunane å finne fram til og velje ut relevant statistikk og data. Saman med m.a. representantar frå nokre kommunar, fylkeskommunen og fylkesmannen har Samhandlingsbarometeret valt ut ei rekkje indikatorar som mellom anna kan vere til hjelp for kommunane i arbeidet. I Samhandlingsbarometeret finn du indikatorar knytt til følgjande område som gjeld folkehelse:

1. Befolkningsamansetning (demografi)
2. Oppvekst og levekår
3. Fysisk biologisk, kjemisk og sosialt miljø
4. Skader og ulykker
5. Helserelatert åtferd
6. Helsetilstand

Folkehelseindikatorane vi publiserer er basert på data frå ulike kjelder, t.d. folkehelseinstituttet og SSB, og vert oppdatert årleg med nyaste tilgjengelege tal. Oppdateringa skjer hovudsakleg på våren og har nyleg blitt gjort i Samhandlingsbarometeret. Vi jobbar heile tida med å halde indikatorane oppdaterte ettersom det kjem nye data frå kjeldene. For nokre av indikatorane er det noko endring i definisjonen (nye berekningsmåtar). Hugs difor å lese definisjonen til den aktuelle indikatoren for å få ei riktig forståing av tilhøyrande data.

Døme på indikator: Fråfall i vidaregåande skular. Elevar som ikkje fullfører vidaregåande skule har klart større risiko for å møte ulike utfordringar seinare i livet og ein forsøker med ulike tiltak å få ned denne andelen.

Som figuren illustrerar har Sogn og Fjordane over tid hatt mindre fråfall i vidaregåande skular enn landet som heilheit, men skilnaden har avteke noko over tid.
Det er klare skilnadar mellom eksempelkommunane Vik og Bremanger med høvedsvis 9% og 21% fråfall i siste perioden frå 2015-2017.
Årsakene til dette er nok mangearta, og Barometeret kan ikkje gje svara på dette.

Tilvisingar frå fastlegar i Sogn og Fjordane

/i

Samhandlingsbarometeret har heilt frå starten i 2012 hatt opplysningar om tilvisingsomfanget frå dei einskilde fastlegane i fylket. No gjeld denne statistikken tilvisingar til spesialisthelsetenesta i Helse Førde, Helse Bergen og Haraldsplass Diakonale sjukehus i Bergen. Tilvisingar til privatpraktiserande spesialistar og andre helseføretak, t.d. Helse Møre og Romsdal, er ikkje med.

Det er to presentasjonsmåtar av statistikken, totaltal tilvisingar pr. lege, og ein rate pr. 1000 på legen si pasientliste. Vidare er det delt inn i planlagde (elektive) og øyeblikkeleg hjelp tilvisingar for innlegging og for poliklinikkar.

Dersom vi ser på totale tilvisingar berre til Helse Førde over perioden 2009-2017 får vi dette mønsteret:

Det har vore ein klar auke av tilvisingar til poliklinikk i perioden. I 2017 var det nærare 500 tilvisingar pr. 1000 innbyggarar i fylket berre til Helse Førde sine poliklinikkar. For ø.hj. innleggingar (dei fleste innleggingar) er talet stabilt over tid og rundt ¼ så mange som til poliklinikkar.

Når vi så ser på omfanget av tilvisingar pr. lege (her er også Helse Bergen og Haraldsplass inkludert) får vi følgjande fordeling:

Vi ser ein betydeleg variasjon mellom fastlegane i volumet av tilvisingar i 2018. Det kan vere mange grunnar til dette, som t.d. at legen har ei særleg krevjande pasientliste med mange eldre og kronisk sjuke. Andre tilhøve som vil påverke talet på tilvisingar er om legen har hatt redusert praksis det aktuelle året grunna permisjonar, sjukdom, vidareutdanning eller anna. Nye fastlegar vil ofte ha kort listelengde første tida, og då ofte kunne arbeide med andre fastlegar sine pasientar. Turnuslegar og andre i kommunen sine tilvisingar er ikkje med i statistikken her.

For å korrigere for dette er det i figuren over berre inkludert fastlegar som har arbeidd i minst 2 år samanhengande, og som har minst 50 tilvisingar i 2018. Variasjonen er likevel nærare 7 gonger mellom dei som tilviser minst og mest. Truleg kan dette også ha med ulike måtar å innrette praksisen sin på, noko som kan innebere at pasientar kan få ulikt tilbod frå spesialisthelseteneste avhengig av kven dei har til fastlege.

Framstillinga viser variasjonar mellom einskildlegar i kommunane i Sogn og Fjordane, og Barometeret går ikkje ut med namn på legen. Alle legane har ein tilfeldig kodenøkkel, og kvar lege kan få kjennskap til eigen tilvisingsrate, og slik sett sjå sin eigen praksis opp mot eit gjennomsnitt for fylket. Målet er slik at ein gjennom kjennskap til variasjonane, vil kunne stimulere til refleksjonar omkring eigen praksis.

Fagseminar om « Tolking og bruk av helsestatstikk i små utval – utfordringar og moglegheiter»

/i

15. mai arrangerte Forskargruppa folkehelse, livstil og overvekt ved Høgskulen på Vestlandet og Helse Førde i samarbeid med Samhandlingsbarometeret fagseminar om tolking og bruk av helsestatistikk i små utval. Temaet vart belyst gjennom føredrag frå fagfolk og forskarar frå ulike instansar, og det vart sett av tid til diskusjonar og synspunkt frå dei frammøtte.

Seminaret hadde god oppslutning og bydde på interessante vinklingar rundt bruk av små tal.

Her er ei kort oppsummering frå seminaret:

• Slutningar ut frå små utval kan gjerast meir robuste om vi har mange gode målingar over tid og fleire variablar som kan tolkast i mønster.

• Det er viktig å vite noko om kva som er nokolunde å forvente av naturlege svingingar av eit fenomen slik at ein ikkje gjer feilslutningar — og at små utval svingar mest.

• Når ein skal studere eit fenomen er det godt å ha tilgang til data med «høgast mogleg oppløysing».

• Vi må nytte fleire former for vurderingar i tolkinga av tal frå små utval — utover P-verdiar og konfidensintervall.

• Å gjere noko i praksis vil ofte krevje at ein må tole utryggleik — at vi må handle basert på det vi veit. Då tek vi med oss det beste frå statistikken og andre kunnskapskjelder og gjer etter beste evne våre vurderingar og nøye uttenkte tiltak. Det er ingen quick-fix som kan erstatte systematisk tolking/tenking og klokskap.

Presentasjonar frå seminaret finn du her

Rekruttering av sjukepleiarar til kommunar i Sogn og Fjordane

/i

I 2040 vil Norge trenge mellom 167.000 og 224.000 sjukepleiarar, basert på ein rapport Samfunnsøkonomisk analyse har gjort på oppdrag frå Helsedirektoratet. Befolkningsvekst, høgare levealder og aukande etterspørsel etter helsetenester, gjer at behovet er stort framover. Særleg har kommunehelsetenesta i mindre utkantkommunar hatt vanskar, og nyleg såg vi i media at også byen Florø mangla søkjarar til slik stilling.

Noreg har generelt ein høg dekningsgrad av sjukepleiarar, men mange arbeider deltid og det er også ein del fråfall frå yrket etter ferdig utdanning. Likevel er truleg utdanningskapasiteten for låg, og behovet for praksisplassar avgrensar i noko grad mulegheiter for utviding av denne sjølv om utdanninga har fram til no har hatt god tilgang på søkarar. Men i det siste har vi også sett ein nedgang i søkjartalet til utdanninga.

Allereie hausten 2016 sa seks av ti kommunar, i følgje arbeidsgjevarbarometer til KS (Kommunenes Sentralforbund), at det er vanskeleg å få tak i sjukepleiarar. I fjor viste arbeidsgjevarbarometeret at sjukepleiar var den yrkesgruppa det er vanskelegast å få tak i.

Høie advarer: Manglar 15.000 sjukepleiarar i 2030 utan nye tiltak

Helseminister Bent Høie ber om råd og hjelp, og seier samtidig at det kan vere usolidarisk å hente helsearbeidere frå andre land som har same behov som oss. I NOU 2018: 2 Fremtidige kompetansebehov — Kunnskapsgrunnlaget står det imidlertid følgjande: «SSB konkluderer at uten tilgangen på utenlandsk arbeidskraft ville norsk helsevesen stått overfor betydelig større bemanningsproblemer enn det man har hatt så langt (Stølen mfl. 2016). Også fremover vil tilgangen på innvandrere med helse- og sosialfaglig utdanning være viktig for å dekke personellbehovene i helse- og omsorgssektoren».

Spørjing mellom kommunar i Sogn og Fjordane
Samhandlingsbarometeret har saman med kst. samhandlingssjef Tone Holvik sendt ut ei kort elektronisk spørjing til kommunane i Sogn og Fjordane for å få eit inntrykk av situasjonen der i 2019. Alle 26 kommunane i fylket svarte på undersøkinga.

På spørsmålet «Kor krevande opplever kommunen rektrutteringssituasjonen når det gjeld sjukepleiarar i dag?» får vi følgjande fordeling (tal i prosent).

Eit mindretal (15%) av kommunane opplever ikkje rekruttering av sjukepleiarar som krevjande, medan majoriteten (85%) opplever det som krevjande eller svært krevjande å rekruttere i dag. Litt overraskande er det at også fleirtalet av dei store kommunane opplyser at dei har problem med rekrutteringa. Mindre enn kvar 4. kommune (23%) har i dag alle sjukepleiestillingar besette.

Dersom dei skal sjå framover: Korleis ser kommunen på rekrutteringssituasjonen framover?

Heile 89% av kommunane svarar at det vil bli enno meir krevjande å rekruttere sjukepleiarar framover. Dette tyder på at ein går mot ein svært utfordrande situasjon i Sogn og Fjordane når det gjeld å få tak i nok sjukepleiarar i eit fylke der andelen gamle også blir høg og aukande.

I kva grad har ein tilsett utanlandske sjukepleiarar: Har ein sjukepleiarar med utanlandsk bakgrunn i dag?


Vi ser at omkring 2/3 av kommunane har noko innslag av utanlandske sjukepleiarar i dag, og for nokre kommunar (5%) er dette betydeleg.

Andre kommentarer frå kommunane:

  • Vi hjelper til med å skaffe bustad og prøver å bistå med den løysinga i høve bustad som den einskilte ønsker.
  • Har god dekning i heimetenesta, men slit med god dekning av vernepleiar/sjukepleiar i tenestene for funksjonshemma. Manglar ei sjukepleiarstilling på sjukeheimen, faste sjukepleiarar ønskjer ikkje å gå nattevakter.
  • Kommunen fekk som sagt rekruttert to polske sjukepleiarar frå Adecco hausten 2018, som hadde full språkopplæring, med ei bindingstid på 18 mnd. Kommunen har eit bu-kollektiv for dei som ynskjer å bu saman, noko som desse to sjukepleiarane ynskte. Dette bu-kollektivet er populært og det er rimeleg husleige.
  • Kommunen har dekka faste stillingar, men slit med å skaffe vikarar til sjukefråvær og ferie. Dette er grunnen til jamnleg innleige frå vikarbyrå.
  • Kommunen vil ta i bruk høgre løn, enn KS sine minstelønssatsar
  • Vi har mange utanlandske sjukepleiarar, og vil heller ha norske hjelpepleiarar enn fleire utlandske sjukepleiarar, dersom vi får norske sjukepleiarar vil vi hjelpe til med bolig etter deira behov.
  • Den beste rekrutteringa me har er å gje utdanningsstipend til personar som bur i kommunen og som ynskjer å bu her framover. Me har rekruttert mange unge med denne ordninga. Den største utfordringa er vikariat, få søker på det.
  • Spørsmål 9 er vanskeleg å svare på. Det kan vere fleire aktuelle tiltak som kan vere aktuelle visst ein skal bruke kr 100 000,-. pr. sjukepleiar. Då må ein sjå dette i større ein samanheng, om då dette tiltaket kan vere det beste. «Dette vil og vere eit politisk spørsmål.
  • Store utfordringar med å skaffe bustad
  • Rekrutteringstiltak vil vere viktig å prioritere og vi er opne for å ta inn sjukepleiarar frå utlandet. Viktig at dei beherskar godt norsk. Rekrutteringsarbeidet vil bli meir krevjande framover. Viktig å jobbe med gode tiltak for rekruttering av sjukepleiarar. Oppmode tilsette til å ta sjukepleiarutdanning, tilby stilling før dei ferdig, gje stipend, tilbod om høgare løn m.v.
  • Kostnaden for formidling er ca. 160 000
  • Kommunen har eit arbeid på gang med felles bemanningsplan med heimetenestene og institusjon for å nytte sjukepleierressursen målretta mot nødvendige sjukepleieroppgåver, og for å nytte ressursen på tvers, for slik å styrke ressursane vi har på ein best tenleg måte for innbyggjarane.
  • Kommunen har benyttet seg av rekruttering av sjukepleier frå utlandet og tatt kostnad ved dette. Utfordring er forståelsen for oppbygging av det norske helsesystemet, språk og det sjukepleiefaglige ansvaret når det gjelder kontakt med pårørande, fremdrift ved rehabilitering og utskriving. Vår erfaring er at det tar fleire år før utanlandske sjukepleiere er trygge på disse oppgåvene, i noen tilfelle aldri. Rekruttering av utanlandske sjukepleiere har også sine positive sider, dei er arbeidssomme og stabile arbeidstakarar. Dei er gode på akuttsjukepleie og tekniske sjukepleiarprosedyrar.
  • Kommunen kan stille seg positiv til å skaffe evt. subsidiere husleige delvis i ein periode. Men dette må diskuterast/vedtakast på eit høgare nivå.

Konklusjon:

Kommunane i Sogn og Fjordane har allereie no ein utfordrande rekrutteringssituasjon når det gjeld sjukepleiarar. Dette vert forventa å bli endå vanskelegare framover. Meir aktive og samordna rekrutteringstiltak som også inkluderer rekruttering frå utlandet bør være aktuelt om ein skal skaffe befolkninga nok kvalifisert fagpersonell framover.

Av Hans Johan Breidablik

KAD-statistikk kjem snart i Samhandlingsbarometeret (kommunalt døgntilbod for øyeblikkeleg hjelp)

/i

Eit av hovudmåla i Samhandlingsreforma frå 2012 var å flytte meir av pasientbehandlinga over på det kommunale nivået i helsetenesta. Som følgje av dette vart det bestemt at kommunane skulle skaffe eit tilbod om øyeblikkeleg hjelp på døgnbasis med eigne senger. Pasientar som kunne få eit like godt tilbod om behandling (observasjon, utgreiing og tiltak) i kommunane skulle då kunne innleggast i KAD-senger i staden for på sjukehus. På denne måten skulle ein kunne avlaste spesialisthelsetenesta, særleg innanfor medisinske akuttinnleggingar.Tilbodet vart obligatorisk frå 1. januar 2016, og året etter vart det utvida til også å omfatte mentale lidingar og rusproblematikk.

Det har over tid vore eit klart ønskje om å få relevant statistikk på området inn i Samhandlingsbarometeret, men avgrensa tilgang på data har gjort dette vanskeleg. Etterkvart er det blitt nasjonal rapportering frå KAD-ordningane til Helsedirektoratet, og Samhandlingsbarometeret har no fått tilgang på desse. Førebels er rapporteringsordninga avgrensa til manuell utfylling frå den einskilde KAD, og ikkje ein del av kommunane sitt ordinære rapporteringssystem. Datakvaliteten kan difor variere noko.

Samhandlingsbarometeret har saman med føretaka i Helse Vest kome fram til kva variablar som er mest interessante å vise. På bakgrunn av dette har vi plukka ut data som innan kort tid vil verte å finne i Samhandlingsbarometeret. Her vil ein førebels finne data frå 2016 og 2017, men etterkvart også for 2018.
Organisering av KAD-ordningar nasjonalt:

Vi ser at rundt 60% av KAD einingane er lokalisert til sjukeheimar, ein del er knytt til legevakter og andre til Lokalmedisinske senter o.l. Sjukestover har ein berre i Nord-Noreg.
I Sogn og Fjordane har ein hatt 7 ulike KAD-ordningar fram til 2018. Den største er tilknytt Sunnfjord og Ytre Sogn interkommunale legevakt i Førde, og omfattar 11 kommunar. To av ordningane er lokalisert ved sjukehusa i Lærdal og Eid (4 og 5 kommunar), og resten i tilknyting til kommunale institusjonar. Tre kommunar har eigne KAD-ordningar (Luster, Flora og Gloppen). Gulen har samarbeid med KAD for Nord-Hordaland (Knarvik), og Solund har frå 2018 eiga KAD-ordning.
Størrelsen på KAD-ordningane varierer mykje på landsbasis, det same gjer bruken/utnyttinga av kapasiteten. Dersom vi ser på rate for innlegging pr. 1000 innb. får vi følgjande mønster i Sogn og Fjordane:

Figuren over illustrerer ein stor variasjon frå 0 til rundt 20 innleggingar pr. 1000 innb. i kommunane i fylket i 2017.

Samanheng med omfanget av akutte medisinske korttidsinnleggingar?
Barometeret har frå før ein variabel for akutte medisinske korttidsinnleggingar som kanskje er dei sjukehusinnleggingane der KAD kan vere eit alternativ.
Dersom vi samanstillar medisinske korttidsinnleggingar med KAD-bruken over ser vi følgjande:

Så langt ser det ikkje ut som det er nokon samanheng mellom omfanget av KAD-innleggingar og omfanget av akutte medisinske korttidsinnleggingar. Ut frå dette mønsteret i 2017 ser vi altså ikkje klare teikn på at KAD-bruken fungerer som eit alternativ til akuttinnlegging i spesialisthelsetenesta. Men, for å få eit meir nyansert bilde her kan ein også sjå på fleire ulike faktorar og på utvikling over tid. Slike data kan ein finne i Samhandlingsbarometeret.

Av Hans Johan Breidablik

OPPDATERTE DATA OM FOLKETAL I SAMHANDLINGSBAROMETERET

/i

Demografiske data (befolkningssamansetning og utvikling) er viktige grunnlagstal for mykje anna statistikk. Det er også grunnlag for overføring av økonomiske midlar frå staten til kommunane. Samhandlingsbarometeret har no fått inn dei nyaste tala frå SSB.

I Noreg har det samla sett vore ein stor folketalsauke over seinare år. Dette har ikkje i same grad vore tilfelle for Sogn og Fjordane. Frå 2018 til 2019 var det derimot ein nedgang i folketalet på 456 innbyggjarar i Sogn og Fjordane.
Det kan difor være av interesse å sjå på utviklinga over tid og for ulike aldersgrupper.

Fig. 1 Folketal i ulike aldersgrupper i Sogn og Fjordane.

 

Det framgår her at talet på gamle over 80 år har vore ganske stabilt i perioden frå 2007 til 2019, medan framskriving av folketalet i 2040 forutseier ei dobling av desse til 11 696 personar. Gruppa av eldre frå 67 til 79 år har hatt ein klar auke med 3 362 fleire innbyggjarar i same periode. Framskriving av denne gruppa viser ei moderat auke fram til år 2040.
For dei yrkesaktive aldersklassane mellom 18 og 66 år er det ein viss auke fram til 2016, men deretter har det avteke med 559 personar. Denne gruppa vil avta vidare framover med forventa nedgang på nærare 5 000 personar i 2040. For barn og unge har det vore ein jamn nedgang på samla sett 2 411 personar i perioden frå 2007 til 2019. Dette vil halde fram med ein forventa nedgang på om lag 1 100 færre born og unge i 2040. Behovet for barnehage- og skuleplassar vil slik sett forventast å avta også framover.

Vi ser altså over tid ei forskyving av alderssamansetninga frå yngre mot eldre i Sogn og Fjordane, ofte omtala som «forgubbing». Det nye er at også gruppa i arbeidsfør alder (18-66 år) syner nedgang.Dersom vi ser på fordelinga kommunevis mellom 2018 og 2019 får vi følgjande figur:

Fig 2 Kommunevis endring i folketal frå 2018 til 2019 (antal personar).

20 av 26 kommunar hadde nedgang i folketalet mellom 2018 og 2019. Det er markerte skilnader mellom kommunane der Sogndal har om lag like stor auke som Flora har nedgang. Både Førde og Eid står i stor grad på staden kvil. Det er interessant at småkommunane Solund og Balestrand har ein viss auke.

 

Av Hans Johan Breidablik