SOSIOØKONOMISKE HELSESKILNADER I DØDELEGHEIT – AUKAR DESSE?
Dødelegheit (mortalitet) er eit sentralt og robust folkehelsemål. Helsedirektoratet skriv m.a.:
«Målet er flest mulig gode leveår for alle, og reduserte sosiale helseforskjeller i befolkningen. Norge skal være blant de tre landene i verden med høyest forventet levealder».
Å få utjamna sosioøkonomiske skilnader (altså mellom grupper med ulik utdanning og yrke) er ei særleg utfordring. Det har også vore hevda at desse skilnadane tvert om er aukande over tid.
Ei gruppe leia av Johan Mackenbach frå Nederland har sett på utviklinga av dødelegheit i ulike sosiale grupper i fleire europeiske land i perioden frå 1990-2010 («Changes in mortality inequalities over two decades: register based study in European countries»).
Endringar i dødelegheit/mortalitet hjå ulike grupper kan målast på to hovudmåtar:
- Absolutt (endring/reduksjon): Dette er basert på endring i antalet døde pr. 100 000 personar i den aktuelle gruppa. Det er altså uavhengig av utgangsnivået for dødelegheita.
- Relativ (endring/reduksjon): Dette målet er derimot avhengig av utgangsnivået for dødelegheita i gruppa. Sidan grupper med låg sosioøkonomisk status har høgare dødelegheit i utgangspunktet, vil det være meir krevjande å få ned denne prosentvis enn for gruppene som har lågare dødelegheit i utgangspunktet (høgstatusgruppene). For meir utfyllande forklaringar, sjå evt. https://www.ssb.no/sosiale-forhold-og-kriminalitet/artikler-og-publikasjoner/absolutte-og-relative-tall
- Det er også interessant å sjå på kjønnsskilnader i dette.
Samla sett finn forskarane at dei absolutte skilnadane har minka med 35%, og i hovudsak for menn. Nedgangen var størst i Spania (Barcelona-området), men var ikkje slik nedgang for Noreg og Finland.
Dersom vi ser på fordelinga mellom absolutt (x-aksen) og relativ endring (y-aksen) mellom dei ulike landa får vi følgjande mønster som vist i figurane for menn og kvinner:
For menn har ingen land reduksjon i den relative skilnaden over tid (under 0-linja), dvs. at ein ikkje har fått reduksjon i dette, men tvert om har den auka over tid. Vi ser derimot at for absolutt endring ligg dei fleste landa under 0-linja, men Noreg med berre nokre få prosentar.
For kvinner ser vi at ein i Spania (Barcelonaområdet) har nedgang både i absolutt og relativ dødelegheit. Men for kvinner er endringa derimot klart negativ i Noreg og Finland for begge måla. Dette tyder ikkje på at tiltaka samla sett har vore særleg vellukka i høve målet om reduserte helseskilnader her i landet.
Når det gjeld sjukdomsgrupper er mykje av nedgangen i dødelegheit knytt til hjarte- karsjukdom.
Eit funn å legge merke til er at dødelegheit knytt til alkohol forværra seg i dei lågarestilte sosioøkonomiske gruppene i Finland, England og Slovenia.
For dei som vil lese heile artikkelen kan følgjande lenke nyttast:
Av Hans Johan Breidablik
