Det er velkjent at personar som har lang utdanning og god økonomi, lever lenger og har færre helseproblem enn dei som har kortere utdanning og dårlegare økonomi. Utdanningsforskjellar i helseatferd kan avspegle større ressursar, betre mulegheiter og større evne og vilje til å ta til seg helseinformasjon mellom dei med høgare utdanning.

For å illustrere dette har vi valgt å hente ut og samanstille tre variablar (høgt utdanningsnivå, daglegrøyking og bruk av spesialisthelsetenester) frå Samhandlingsbarometeret for fire  kommunar innan Helse Førde sitt opptaksområde.

Andelar med høg utdanning, og utvikling av dette over tid:

Vi ser at andelen med fullført høgskule eller universitetsutdanning i Noreg er nesten 40%, medan nivået samla for Helse Førde sitt opptaksområde ligg noko lågare (32%). Sogndal (45%) ligg imidlertid klart over landsgjennomsnittet, medan Høyanger ligg på 25%.

Ser vi på utviklinga over tid (2010 til 2021) er det ein klar auke i utdanningsnivået for alle dei fire kommunane, og der både Høyanger og Kinn har auka meir enn landet som heilheit:

Samanheng mellom høgt utdanningsnivå og daglegrøyking:

Figuren illustrerar det eintydige biletet mellom aukande andelar med høg utdanning (blå linje), og tilsvarande fall i andelen daglegrøykarar i dei same kommunane. Det er tre gonger så mange daglegrøykarar i Høyanger som i Sogndal.

Samanheng mellom høgt utdanningsnivå og samla bruk av spesialisthelsetenester:

Det er også ein tendens til at høgt utdanningsnivå har samanheng med færre sjukehusinnleggingar samla sett. Eit unntak her er Sunnfjord kommune som ligg litt under Sogndal (kan ev. ha med avstandar til sjukehus å gjere).

Konklusjonar:

-Det er klare skilnader i utdanningsnivået mellom kommunane

-Utdanningsnivået heng klart saman med andel av daglegrøykarar

-Delvis er det reflektert også i mindre sjukehusinnlegging.

Omfang av infeksjonar i norske sjukeheimar (HAI) – Ny variabel i Samhandlingsbarometeret

To gonger i året gjer ein i norske sjukeheimar ei oppteljing over kor mange av bebuarane som har fire ulike typar infeksjonar, og som brukar antibiotika på dei aktuelle tidspunkta (såkalla prevalensundersøking).

Dei fire infeksjonane er urinvegsinfeksjonar (hyppigaste), lungebetennelsar, infeksjon i operasjonsområde og hud- og sårinfeksjonar). Berre infeksjonar som har oppstått i sjukeheimen skal registrerast. Helsetjenesteassosierte infeksjoner (HAI) er vanlege og viktige årsaker til sjukdom hjå bebuarar i sjukehjemar, og påfører desse ekstra liding, risiko for innlegging i sjukehus, og auka dødelegheit. Truleg kan mange HAI førebyggast.

Prevalens er ein relativt upresis registreringsmetode, og gjev berre eit augeblikksbilete. Ved små tal vil også den tilfeldige variasjonen være stor, og i tillegg kan det vere variasjon i registreringspraksis. Samansetninga av brukargruppa i den aktuelle sjukeheimen kan også verke inn. Resultata bør derfor tolkast med varsemd.

Sjukeheimane må vurdere eigne infeksjonsresultat, og behovet for kvalitetsforbetringsarbeid. Dei skal også ha infeksjonskontrollprogram som beskriv systematiske tiltak for førebygging av infeksjonar.

Datakjelda: Kvalitetsindikatorar/Helsedirektoratet

Illustrasjon: Registrerte infeksjonar i sjukeheimar i og rundt Bergen

Eit av måla i Samhandlingsreforma i 2012 var å flytte meir av behandlingsansvaret for pasientar frå spesialisthelsetenesta til primærhelsetenesta. I denne samanhengen fekk vi i 2016 oppretting av kommunale døgntilbod for pasientar med behov for akutt hjelp eller observasjon som eit alternativ til sjukehusinnlegging for enkelte pasientgrupper. Desse vart kalla KAD, eller ØHD-plassar. Etterkvart kom det også til å omfatte mentale- og ruslidingar.

Bruken av desse KAD-plassane har imidlertid variert mykje, og også den samla bruken (beleggsprosenten) har aldri vore i nærleiken av det den er for anna institusjonshelseteneste. For små kommunar har det vore krevjande å bemanne eit fåtal KAD-senger i eigen kommune. Det har difor meir vore regelen at fleire kommunar har gått saman om å drifte KAD-einingar i ein vertskommune, der pasientar frå kommunar rundt denne må reise dit. Slik sett kan avstandar påverke omfanget av bruken. Men truleg er den største skilnaden knytt til ulike faglege tradisjonar og haldningar i fastlege- og legevaktsgruppa, som er dei som står for storparten av KAD-tilvisingane.

Illustrasjonsfiguren over viser dekningsområdet for KAD i Harstad. Denne består av fire kommunar. Vi ser at to av desse (Lødingen/Tjeldsund) har klart flest liggedagar i høve folketalet, medan Kvæfjord har lav bruk.

Den første tida var det tenkt at opphalda skulle vere kortvarige (gjerne under tre døgn). Etterkvart har det gått mot litt lengre liggetider, og gjennomsnittet for Harstad i 2021 er altså 4,4 døgn. Eit særleg problem er at innrapporteringa av data frå dei ulike KAD-ordningane er manuell og varierer mykje. Dette fører til at vi manglar data frå mange av desse KADane, også større slike.

Samhandlingsbarometeret arbeider for tida med datamaterialet, slik at både data og layout kan endre seg noko frå det som er vist i illustrasjonen her.

Fylkeskommunane har saman med Folkehelseinstituttet gjennomført folkehelse kartleggingar blant den vaksne befolkninga. Rundt 30% av dei som vart inviterte til å delta, valde å svare på spørjeundersøkingane.

Gjennom undersøkingane har ein fått inn data for kvar einskild kommune. Målet er å få ny lokal kunnskap om korleis innbyggjarane i fylka har det. Slik kan kommunane og fylket arbeide saman for å betre livskvalitet, trivsel og helse blant befolkninga.

For kommunane vil spørsmåla i undersøkinga vere relevante både for folkehelsearbeidet og til drift og planlegging innanfor ei rekkje av kommunen sine ansvarsområde som samfunnsutvikling, oppvekst, helse, velferd, kultur og mobilitet.

Resultata frå undersøkingane vil gje eit godt kunnskapsgrunnlag for arbeidet med den obligatoriske Folkehelseoversikta og påfølgjande planstrategi/anna planarbeid.

Samhandlingsbarometeret har valdt å legge inn kommunevise resultat under overskrifta HELSEFØRETAKSSPESIFIKKE INDIKATORAR. Førebels er resultat for Helse Vest sine opptakskommunar (Vestland og Rogaland fylkeskommunar) publisert.

Inndelinga av kommane følgjer som elles i Samhandlingsbarometeret opptaksområda for dei fire lokale helseføretaka (Helse Førde/Helse Bergen/Helse Fonna/Helse Stavanger).

Spørsmåla er grupperte etter temaområda Helse og trivsel, Livsstil, Omgjevnader og Øvrige.

Vidare kan ein velgje å sjå resultat samla for alle, eller delt på kjønn.

Illustrasjonen viser omfanget av dagleg røyking i Helse Førde sitt opptaksområde (Sogn og Fjordane) i 2022.

https://www.vestlandfylke.no/folkehelse/folkehelseundersokinga-2022/

https://www.fhi.no/publ/2020/folkehelseundersokelsen-i-rogaland-2020/

Illustrasjon:

 

Samhandlingsbarometeret har over tid hatt som mål å publisere indikatorar relatert til dei fire prioriterte pasientgruppene for dei 19 Helsefellesskapa i Norge.

Ei av desse gruppene er personar med alvorlege psykiske lidingar. Her er det nasjonalt plukka ut eit sett med diagnosar frå ICD-10 systemet i spesialisthelsetenesta (F20: Schizofreni, F22-F29: andre psykoselidingar og F30-F31: alvorlege stemningslidingar med maniar eller bipolare lidingar).

Samhandlingsbarometeret har sett på kor mykje innbyggarane i dei ulike kommunane brukar av spesialisthelsetenester til behandling av desse diagnosane, men ikkje kor mange personar i kvar kommune som har desse lidingane (i små kommunar kan dette gjelde få enkeltpersonar).

Både behovet i kommunen for spesialisthjelp til pasientgruppa, terskelen for å tilvise dei til spesialisthelsetenesta, kommunen sine eigne ressursar til gruppa og kulturar i den lokale helsetenesta kan verke inn på kor mykje tenester dei får frå spesialisthelsetenesta.

Ein har her valt å presentere data som gjennomsnittlege årsratar pr. 1000 innby. i kommunane over 3-årsperiodar, og dei tilsvarande absolutte tala for fylgjande inndeling:

• Innleggingar og liggedagar i psyk. institusjonar,
• Polikliniske konsultasjoner (inkl. dagbehandling)
• Private avtalespesialistbesøk.

Når vi sorterer dette for kommunar som høyrer til under dei ulike helseføretaka sine opptaksområde kjem det fram markerte skilnader. Illustrasjonen under viser Helse Fonna sine opptakskommunar og deira forbruk når det gjeld polikliniske konsultasjonar/dagbehandling.

Dette er forhold som det er naturleg at samhandlinga i helsefellesskapa set på agendaen framover. Kva er det som gjer at befolkninga i nokre kommunar tilsynelatande har lite behov for/forbruk av spesialisthelsetenester til dei alvorleg psykisk sjuke, medan andre kommunar har eit tilsynelatande stort behov/forbruk?

*Utsira manglar grunna små tal.