Uførejustert forsørgarbrøk i Samhandlingsbarometeret

/i

I den siste Perspektivmeldinga frå regjeringa er det lagt stor vekt på utviklinga av forholdet mellom personar i yrkesaktiv alder og gruppa som er pensjonistar. Den demografiske utviklinga, med mange fleire eldre i åra framover og samstundes mindre endringar i talet i yrkesaktiv alder, vil gjere at forholdstalet mellom desse vil endre seg.

Nasjonalt (Noreg) er det i 2020 4,1 personar i yrkesaktiv alder pr. pensjonist (forsørgarar). Dette forholdet («brøken») vil falle betydeleg fram til år 2040 då ein står att med berre 2,6 yrkesaktive pr. pensjonist.

Imidlertid er det langt i frå alle i yrkesaktiv alder som deltek i arbeidslivet. Ei stor gruppe som står utanfor er uførepensjonerte som samla sett utgjer rundt 10%, med klar overvekt for kvinner. Omfanget har som vi ser i fig. 1 under vore relativt stabilt over siste åra (med ein viss auke hjå dei yngre gruppene).

Fig. 1 Andel uføretrygda i % i Noreg fordelt på kjønn.

I det nye komande Samhandlingsbarometeret har vi teke inn ei berekning av forsørgarbrøken der  gruppa av uføre (varig arbeidsuføre) er teke med. Då er vi nede på 2,6 personar i år 2020 mot 1,9 personar i 2040. Desse 1,9 personane skal då stå for arbeidskraft og verdiskaping i samfunnet for å bære dei andre gruppene, også inkludert gruppa av born, som har ein eigen «omsorgsbrøk».

I Perspektivmeldinga har ein følgjande figur som illustrer dette:

Fig. 2 Samfunnsmessige overføringar til ulike aldersgrupper. Perioden med inntening (minus) utgjer dei yrkesaktive aldersgruppene. Overføringane stig sterkt når ein når 80-årsalder og over.

Når ein kjem ned på einskildkommunar vil desse brøkane variere betydeleg mellom dei ulike stadane.

Om vi vel ut to kommunar i Helse Vest sitt opptaksområde (Bremanger i Nord og Sandnes i Sør) vil vi t.d. få desse utviklingane som illustrert i figuren under:

Fig. 3 Sandnes er forventa å få ein stor folkeauke (+17,9%) fram til år 2040, og vil då ha ein justert forsørgarbrøk på 2,4, medan Bremanger vil misse befolkning og stå med i overkant av ein yrkesaktiv pr. pensjonist.

Som dei fleste vil skjøne vil ei slik utvikling i åra som kjem innebere store utfordringar  mange stadar, både økonomisk, men ikkje minst når det gjeld å skaffe naudsynt arbeidskraft.

(Samhandlingsbarometeret tek atterhald om at dei ulike brøkane kan bli justerte under vidare kvalitetssikring fram til det nye barometeret kjem på nettet).

Samhandlingsnytt

/i

Samhandlingsnytt er tilbake med månadlege utgåver. Desse blir lagt ut på samhandlingsida under «DAGLEG SAMHANDLING»;

https://samhandling-sfj.no/samhandlingstiltak/samhandlingsnytt/

Helsetilstand og bydel – skilnader ikkje berre i Oslo

/i

Skilnader mellom bydelar når det gjeld levealder, levekår og helsetilstand har vore eit velkjent tema for Oslo sin del i mange år. I Helse Vest sitt opptaksområdet har vi to byar (Bergen og Stavanger) som har oppdeling i eigne bydelar i statistikken.

Samhandlingsbarometeret har inne bydelar for ein sentral folkehelsevariabel; tidleg død (0-74 år), som er omfanget av død under gjennomsnittleg forventa levealder. I eit folkehelseperspektiv kan enkelte av desse dødsfalla vere førebyggbare eller kan utsettast. Samtidig vil det særleg i mindre kommunar vere få slike dødsfall om vi går ned på årsaksgrupper, og ein nyttar seg difor av 10-års glidande gjennomsnittsintervall for å unngå for mykje tilfeldig variasjon.

Frå nytt Samhandlingsbarometer, som er under arbeid, har vi lagt inn data frå Folkehelseinstituttet over tidleg død, og har framstilt desse på kartvisninga vi har der. Kartpresentasjonar kan vere eit middel til å få fram skilnader på ein pedagogisk måte, og sjølv om det har lang tradisjon i samfunnsmedisinen (t.d. under Kolerabekjempelsen i London på 1800-talet), så er det kanskje mest i dei seinare åra at det å framstille data via kart har fått aukande omfang.

Om vi tek Bergen som døme, og ser på det samla omfanget av tidleg død, får vi dette bildet:

Fig. 1: Omfanget av tidleg død/100 000 innb. i perioden 2009-2018 samla for alle årsaker (tala er justerte for alders- og kjønnsfordelinga i dei ulike bydelane).

Vi ser at bydelen Arna har lysast farge, og har ein dødelegheit på 199 per 100 000 innbyggar. Årstad bydel ligg høgast med 316 (mørkast). Noreg samla ligg på 266. Det er altså klare bydelsmessige skilnader for omfanget av tidleg død.

Fig. 2 Omfanget av tidleg død grunna kreftsjukdom for bydelar i Bergen 2009-2018

Det same mønsteret mellom bydelar går att også for tidleg død av kreft. Arna ligg på 90, medan Årstad ligg på 119. Noreg har 109. Men størrelsen på skilnadane er ikkje så markerte for kreftsjukdom.

Fig. 3 Omfang av tidleg død grunna voldsomme dødsfall (ulykker, sjølvmord og drap) for bydelar i Bergen 2009-2018

For desse årsakene er det Ytrebygda bydel som ligg lågast med 20, medan Årstad har meir enn dobbelt med 43 pr. 100 000 innb. i perioden. Noreg ligg på 29.

Målt med slike sikre endepunkt finn ein altså klare skilnader mellom bydelar i Bergen, noko som er viktig kunnskap i arbeidet med både førebygging og byplanlegging.