Innlegg

Kan sjølvopplevd helse i ung alder predikere tidlig død?

/i /av

Sjølvopplevd helse, også kalla subjektiv eller sjølvrapportert helse (SRH), er eit mykje brukt helsemål som har vist sterk samanheng med forbruk av helsetenester, sjukdom og død. Dei fleste studie er gjort på den eldre del av befolkninga, og det finns få studie som har undersøkt om sjølvopplevd helse i ung alder heng også saman med tidleg død.
Forskarar, bl.a. frå Helse Førde, har difor undersøkt denne problemstillinga nærare i ein nyleg publisert studie. Basert på data frå 23 679 personar frå Helseundersøkinga i Nord-Trøndelag (HUNT) kopla til data frå Dødsårsakregisteret (DÅR), vart det undersøkt i kva grad sjølvopplevd helse i ung alder (13-35 år) kan predikere tidleg død (før 54 år). Samanhengen mellom sjølvopplevd helse og spesifikke dødsårsaker vart også undersøkt.

Resultata viste at sjølvopplevd helse i ung alder heng klart saman med totaldødelegheit i ung voksen alder. Deltakarar som svarar “dårleg” sjølvopplevd helse ved oppstart hadde omlag dobbel så stor risiko for død samanlikna med dei som rapporterte “god” helse. Samanhengen vart noko mindre, men framleis til stades, når det vart teke omsyn til alder, kjønn og status for røyking, fysisk aktivitet og fysiske og mentale funksjonsvanskar ved studiestart. Dødsårsakene varierte også for ulike nivå av sjølvopplevd helse. Dei fleste dødsfall for dei som rapporterte “veldig god” helse var primært knytt til død av kreft (34%) og ulike ytre dødsårsaker (30%). Dødsårsakene var meir variert for dei med “ikkje så god” og “dårlig” helse, med sjølvmord (23%), ulike ytre årsaker (21%) og ukjente dødsårsaker (17%) som dei mest framtredande.

Denne kunnskapen er viktig for å identifisere grupper med risiko for seinare sjukdom, og såleis eventuelt førebygge tidlig død i den vaksne befolkninga.
Meir om studien finn du her.

Av Tina Løkke Vie

Fagseminar om «Tolking og bruk av helsestatistikk i små utval – utfordringar og moglegheiter».

/i /av

Det kan vere utfordrande å vurdere både kvalitet og betyding av helsestatistikk. Dette er gjerne meir utfordrande i små utval som i mindre kommunar og ved sjeldne tilstandar. Forskargruppa folkehelse, livstil og overvekt ved Høgskulen på Vestlandet og Helse Førde arrangerer i samarbeid med Samhandlingsbarometeret fagseminar om tolking og bruk av helsestatistikk i små utval.

Målet med fagseminaret er at du skal få ei forståing for korleis ulike helsedata blir til og korleis dei kan tolkast på ein balansert og nyttig måte. Framtidsretta analysemetodar der ein ser på korleis mange ulike faktorar dannar tolkbare mønster, heller enn å berre sjå på einskildfaktorar, blir presentert og drøfta.

Målgruppa er forskarar, studentar og andre som jobbar med helsestatistikk i små kommunar eller i forskingsstudiar med små utval. Det vert lagt opp til at deltakarane på seminaret kan delta aktivt med spørsmål og i plenumsdiskusjonar.

Forskarar frå Folkehelseinsituttet, Høgskulen på Vestlandet, Samhandlingsbarometeret og Universitetet i Bergen bidreg med førelesingar om temaet.

Program

Meld deg på her (gratis)

Tid: 15. mai, kl 9.00-15.00

Stad: Høgskulen på Vestlandet, Campus Førde

Arrangør: Forskargruppa folkehelse, livsstil, overvekt (Høgskulen på Vestlandet/Helse Førde) i samarbeid med Samhandlingsbarometeret

Rolf Sanne-Gundersen leiar Samhandlingskonferansen 2019

/i /av

Du kjenner han sikkert frå mediebiletet og samfunnsdebatten i Sogn og Fjordane ? Men visste du at Rolf Sanne-Gundersen faktisk blei uteksaminert frå lærarhøgskulen i Sogndal i 1988, og at han ikkje har praktisert ein einaste time som lærar ?

Han starta heller som journalist, og har hatt sitt virke i Sogningen Sogn Avis, Firda, Dagbladet, TV2 og NRK. Sanne-Gundersen har vore journalist, programleiar, vaktsjef, redaksjonssjef, Dagsrevysjef og distriktsredaktør (6 år). Har også eit år som administrerande direktør i selskapet Bano og sjølvstendig næringsdrivande i selskapet Tydeleg.no.

Sidan mars 2016 har han vore dagleg leiar i Sunnfjord Utvikling AS. Her arbeider han med å legge til rette for utvikling, skape arbeidsplassar, hjelpe grûnderarar i gang, drive samfunnsutviklingsprosjekt og jobbe med prosjekt som kan betre bustadattraktiviteten. Alt dette med fokus på helse og trivsel, smil og glede som berande verdiar.

Onsdag 3. og torsdag 4. april vil Rolf Sanne-Gundersen med stødig hand, glimt i auget og snert i replikken leie og knyte saman Samhandlingskonferansen 2019 ! Håpar du blir med. Ta gjerne med ein kollega også ! Meir informasjon, program og påmeldingsside finn du her

Årets samhandlingskonferanse løftar blikket og utvidar perspektiva når ein ser nærare på framtidas pasient og den moderne helsearbeidaren. Gjennom ulike tilnærmingar ser ein på kva dette kan innebere av nye roller, nye oppgåver, nye moglegheiter og nye dilemma, både etisk og fagleg !

Målgruppa for konferansen er politisk og administrativ leiing i kommunane, fylkeskommunen og fylkesmannen, brukarrepresentantar, leiarar, helsepersonell og andre tilsette i kommunale helse- og omsorgstenester, i spesialisthelsetenesta, utdanningsinstitusjonane og andre interesserte.
Samhandlingskonferansen er årets store møtepunkt på tvers av kommunegrenser og sektorar for denne store gruppa brukarar, fagfolk og leiarar.

Konferansen er eit årleg fellesarrangement mellom dei fleste samfunnsaktørane i fylket knytt til helseområdet: Helse Førde, KS Sogn og Fjordane, Fylkesmannen, Sogn og Fjordane fylkeskommune, brukarutvalet i fylket og Høgskulen på Vestlandet (HVL).

 

Av Stig Igland

Foto: David Zadig

Folkehelseundersøking blant vaksne i Hordaland

/i /av

I regi av Folkehelseinstituttet (FHI) i 2015 starta pilotar for ei nasjonal og felles kartlegging av folkehelsa blant vaksne i Agder-fylka og Vestfold. Kartlegginga er basert på eit spørjeskjema med 34 ulike variabelområde, som kan supplerast med ekstraspørsmål frå ein databank om det er ønskjeleg lokalt.
Hordaland gjennomførte som 4. fylke kartlegginga i 2018. I ein ny rapport har Hordaland fylkeskommune presentert framgangsmåten og utvalde resultat. Sogn og Fjordane fylkeskommune har nyleg vedteke at same undersøking skal utførast her i fylket denne våren.

Kunnskapsgrunnlag i folkehelsearbeidet
Det er eit klart mål at folkehelsearbeidet skal baserast på eit ferskast mogeleg og lokalt kunnskapsgrunnlag. Som del av folkehelselova fekk ein i Noreg ei eiga forskrift om oversikt over folkehelsa, gjeldande frå 2012.

Kartleggingar relatert til folkehelse har vore gjort mellom barn og unge i skulane over lengre tid (t.d. UngData, Hemil), og har bidrege til mykje kunnskap lokalt om den yngre delen av befolkninga. Men når det gjeld vaksenlivet etter skuleslutt er slike kartleggingar langt meir krevjande, og er blitt gjennomført få stader. Mest kjende er kanskje Helsekartleggingane i Nord-Trøndelag (HUNT) og Tromsø-undersøkelsen.

Målet med kartleggingar er å skaffe informasjon som skal nyttast som grunnlag for fylka og kommunane sitt folkehelsearbeid. Kommunane har ei viktig lovpålagt rolle i det helsefremmande og førebyggande arbeidet, og har stor grad av sjølvstende i valet av korleis dei vil organisere arbeidet.

Det er krevjande for mindre kommunar å organisere og vurdere data på eiga hand, og dersom ein skal kunne gjere samanlikningar vil det krevje standardisering av kartleggingane.
Deltaking og resultat
Innsamling av data og sikring av høg nok deltaking er sentrale utfordringar. Medan det i skulesamanheng ofte er mogeleg å oppnå mellom 80 og 90% deltaking, er det sjeldan mogeleg å nå over 50% i vaksenbefolkninga.

I Hordaland greidde ein nå i overkant av 40%, noko som er akseptabelt, sjølv om det betyr at ein ikkje har fått med 6 av 10 innbyggjarar. Fleire elektroniske metodar vart nytta. Utvalet vart trekt ut frå Folkeregisteret og gjennomført via Tjenester for sensitive data (TSD) ved Universitetet i Oslo. Til saman 16 142 svar vart nytta i rapporten som Hordaland fylkeskommune har publisert.

I rapporten har ein presentert resultata fordelt på 6 ulike regionar i Hordaland, altså fleire kommunar samla, og for dei 8 bydelane i Bergen separat. Snittalderen var 48 år og litt fleire kvinner enn menn var med. I rapporten har ein presentert resultata fordelt på kjønn, alder og utdanning.

Dersom vi ser på sjølvrapportert helse som eksempel (svært god + god, samla sett 76%) finn vi følgjande:

a) Regionvis fordeling:

Fig 1: Andel med god helse på tvers av regioner i Hordaland

Her ser vi at Bergen kjem best ut og nabokommunane i vest dårlegast, men skilnadane er ikkje markerte geografisk sett.

b) Fordeling etter kjønn og alder

Fig 2: Andel med god helse fordelt på kjønn og alder i Hordaland

Figuren viser ein viss nedgang i den sjølvopplevde helsa etter 50-årsalder, men heller ikkje denne trenden er markant.

c) Fordeling etter utdanning

Fig. 3 Andel med god helse fordelt på kjønn og utdanningsnivå i Hordaland


Her ser vi eit markert mønster der den opplevde helsa er klart betre jo lengre utdanning ein har. Utdanningsnivået ser difor ut til å påverke den opplevde helsa meir enn både bu-område, kjønn og alder. Dette er i tråd med data på nasjonalt nivå, samt forsking som viser at det er store sosioøkonomiske helseskilnader i Noreg.

Kommunenivå
Dersom ein skal sjå på resultata for einskildkommunar vil ein truleg sjå større geografiske skilnader, men samstundes vil tala for mange av kommunane verte små og sårbare for tilfeldig (statistisk) variasjon. Men sidan kommunane har eit lovpålagt ansvar for folkehelsearbeid vil truleg kvar enkelt kommune vere interessert i sine resultat.

 

Av Hans Johan Breidablik

Prioritering i den kommunale helse- og omsorgstenesta og i den offentlege tannhelsetenesta

/i /av

Beslutningstakarar i helse- og omsorgssektoren må ofte ta vanskelege avgjerder i kvardagen som handlar om å prioritere mellom ulike tenesteområde, brukarar og pasientar. Ressursar må fordelast til ulike føremål som førebygging, sjukeheimsplassar eller rehabiliteringsplasser. Dei tilsette må disponere arbeidsdagen til det beste for pasientar og brukarar. Prinsipp for prioritering skal gje køyrereglar for disse vala.

Å prioritere inneber to element samstundes – å sette noko framføre, og dermed velje bort noko anna. Medan det første sjeldan fører til mykje usemje, vil det andre ofte vere vanskeleg, og føre til protestar. Tidvis ser vi uttaler som at når det gjeld «liv og død» så kan ein ikkje velje mellom alternativ. Men under vil det alltid ligge prioriteringar sjølv om dei ikkje er synlege, og då er det styrke og merksemd i «marknaden» som vil stå for prioriteringane. Etterkvart som gapet mellom det som er mogeleg å gjere og det som det finst ressursar til aukar framover, vil meir open debatt om samfunnsmessige prioriteringar truleg tvinge seg fram.

Det har tidlegare vore fleire rundar med prioriteringsspørsmål knytt til spesialisthelsetenesta gjennom Lønning-utvala I (1987) og II (1997), Grund-utvalet (1997), Nordheim-utvalet (2014) og Magnussen-gruppa (2015).
Ut frå desse kom det så ei Stortingsmelding i 2015/16 med tittelen «Verdier i pasientens helsetjeneste. Melding om prioritering». Her vart det føreslege å sette å sette ned eit utval leia av Aud Blankholm som skulle sjå nærare på dette området.

Resultatet av dette utvalet sitt arbeid har vi no fått i form av ein NOU (Norges Offentlige Utredninger) med tittelen «Det viktigste først»:

 

Mandatet som vart gjeve Blankholm-utvalet var følgjane:

  • Beskrive utfordringsbildet og belyse behov for å prioritere
  • Drøfte og føreslå prinsipp for prioritering på dei ulike beslutningsnivåa
  • Føreslå verkemidlar for å understøtte prioriteringsbeslutningan

Det særeigne med kommunenivået i høve til spesialisthelsetenesta er:

  1. Kommunen/fylkeskommunen har ansvar for mange ulike sektorar, og stor grad av sjølvstende i eiga prioritering og organisering. Kommunane har slik sett eit breiare samfunnsoppdrag
  2. Føremåla med den kommunale helse- og omsorgstenesta og tannhelsetenesta er ofte vidare enn i spesialisthelsa (fleire problemstillingar/diagnosar samstundes og over lengre tidsrom, og der meistring og førebygging er sentrale element)
  3. Kunnskap om effekten av tiltak er klart svakare enn i spesialisthelsetenesta.

Utvalet tilrår at ein nyttar liknande kriterium som i spesialisthelsetenesta:
1. Nyttekriteriet: Prioriteten aukar i tråd med den forventa nytten av tiltaket. Nytten skal vurderast ut frå om kunnskapsbasert praksis tilseier at tiltaket aukar sannsynlegheita for:

  • overleving eller redusert funksjonstap
  • fysisk eller psykisk funksjonsforbetring
  • reduksjon av smerter, fysisk eller psykisk ubehag
  • auka fysisk, psykisk og sosial meistring

2. Ressurskriteriet: Prioriteten aukar desto mindre ressursar tiltaket legg beslag på.
Ressurskriteriet skal ikkje brukast åleine, men saman med dei to andre hovudkriteria for prioritering.

3. Alvorlegheitskriteriet: Prioriteten aukar i tråd med alvorlegheita av tilstanden. Alvorlegheit skal vurderast ut frå:

  • risiko for død eller funksjonstap
  • graden av fysisk eller psykisk funksjonstap
  • smerter, fysisk eller psykisk ubehag
  • graden av fysisk, psykisk og sosial meistring
    Både no-situasjonen, varigheit og tap av framtidige gode leveår har betydning for graden av alvorlegheit. Graden av alvorlegheit aukar også jo meir det hastar med å kome i gang med tiltaket.

Kriteria bør også brukast på alle beslutningsnivåa:
• Fagleg nivå (knytt til pasient/brukar/tildeling):

  • Beslutningsstøtte, retningsliner, rettleiarar

• Administrativt og politisk nivå:

  • QALYs (kvalitetsjusterte leveår) i den kommunale helse-`og omsorgstenesta?
  • Andre metodar?

Når det gjeld dei delane av tannhelsetenesta som vert utført i regi av det offentlege, føreslår ein å nytte same prioriteringsprinsipp
Utvalet ser føre seg juridiske, økonomiske og pedagogiske verkemiddel for implementering, kunnskapsgrunnlag og kompetansemiljø, kunnskap om prioriteringsprinsipp og bruk av desse, samt data til beslutnings- og prioriteringsstøtte

  • Juridiske, økonomiske og pedagogiske verkemiddel
  • Kunnskapsgrunnlag og kompetansemiljø
  • Kunnskap om prioriteringsprinsipp og bruk av disse
  • Data til beslutnings- og prioriteringsstøtte

Vegen vidare
Mange vil nok kunne hevde at prinsippa som utvalet føreslår er ganske «runde» i formuleringane, og at dei beskriv praksisen slik den er i dag. Skal ein endre noko på den daglege praksisen i kommunehelsetenesta må det nok supplerast med meir konkrete og detaljerte eksempel som fagpersonell og administratorar/politikarar kan kjenne seg att i. Særleg viktig blir det då med gode oversiktsdata og forsking på effekt av ulike tiltak i dei kommunale tenestene.
I dette ser vi at Samhandlingsbarometeret (www.samhandlingsbarometeret.no) kan vere ein viktig medspelar i å skaffe fram og bearbeide ulike data for kommunane!

Av Hans Johan Breidablik

Utvikling av fødslar og abortar i Noreg og Sogn og Fjordane

/i /av

«Det fødes for få barn her i landet til at den norske velferdsmodellen kan videreføres, ifølge statsminister Erna Solberg (H). Hun ber nordmenn lage flere barn».

Kvar kvinne må føde litt over to barn i gjennomsnitt dersom ein skal oppretthalde folketalet på sikt. I dag vert det fødd berre rundt 1,6 barn her i landet. Dette er ei utvikling som føregår i dei fleste land, og på verdsbasis vert det no fødd omkring 2,5 barn pr. kvinne. Særleg i Afrika sør for Sahara vert det enno fødd svært mange barn.
Det kan difor vere av interesse å sjå på utviklinga over tid både i Noreg og i Sogn og Fjordane når det gjeld slike fruktbarheitstal. I figur 1 under ser vi utviklinga av fødslar pr. kvinne frå slutten av 1960-talet og fram til 2017 (kjelde: Folkehelseinstituttet).

Vi ser at på slutten av 60-talet var det i gjennomsnitt rundt 3,25 barn i Sogn og Fjordane, og at dette låg klart over landsgjennomsnittet på 2,75. Så kom det ein periode med markert nedgang utover i 1970-åra før det stabiliserte seg. Vi ser også ein viss oppgang i periodar. Frå rundt 2008 og utover ser vi igjen ein nedgang. Sogn og Fjordane har i stor grad følgt det nasjonale utviklingsmønsteret, og det er no berre små skilnader i høve landsgjennomsnittet.

Samstundes har det kome opp ein ny debatt om aborttala her i landet. Det kan difor vere av interesse å sjå på utviklinga av desse. Desse vert rekna ut i høve talet på 1000 kvinner i fertil (fruktbar) alder (15-49 år).

Figur 2 under viser utviklinga i tal registrerte abortar frå 1979 og framover til 2017. Kjelde Folkehelseinstituttet.

Sogn og Fjordane har som ein ser i heile perioden hatt færre registrerte abortar enn landsgjennomsnittet. Men over tid ser vi også ein nedgang i desse særleg frå 2008 og framover. Denne nedgangen har ikkje vore lik for ulike aldersgrupper. Figur 3 under viser utviklinga for dei ulike aldersgruppene. Kjelde Folkehelseinstituttet.

Som figuren syner er det særleg i dei yngre aldersgruppene (15-19 år og 20-24 år) at vi ser den største nedgangen, medan endringane er klart mindre for dei eldre gruppene.

Bakgrunnen for endringane vi ser over eit relativt kort tidsrom er nok samansette og gjenstand for offentleg debatt og mykje synsing.
Samhandlingsbarometeret kan heller ikkje gje noko meir svar på dette. Men førebyggande arbeid i form av betre seksualundervisning og etablering av helsestasjon for ungdom i kommunane, med rettleiing og utdeling av prevensjon, kan ha hatt effekt. Det er også av interesse å sjå kva endringar vi har hatt i samfunnet elles i dei periodane der det har forandra seg mest (1970-talet og etter 2008). Den såkalla Finanskrisa i 2008 ramma ikkje Noreg spesielt hardt i høve andre land som t.d. USA.

Resultat frå Ungdata 2017 publisert i Samhandlingsbarometeret.

/i , /av

Samhandlingsbarometeret har no publisert 30 nye indikatorar frå Ungdata undersøkinga 2017. Her kan du sjå resultat frå både ungdomskulane og dei vidaregåande skulane i Sogn og Fjordane. Ungdata undersøkinga vart i Sogn og Fjordane gjennomført i våren 2017 og målet er å gjenta den kvart tredje år framover. Å gjenta undersøkinga er viktig for å kunne sjå endringar over tid.

Undersøkinga inneber at skuleelevar frå ungdomstrinnet og vidaregåande opplæring svarar på spørjeskjema med spørsmål frå ulike delar av livet. Undersøkinga er elektronisk og blir gjennomført i skuletida. Det er gratis for kommunar å vere med. Ungdata undersøking omfattar eit brett spekter av temaområder som bidreg til å gje eit heiskapeleg bilete av korleis det er å vere ung i Sogn og Fjordande i dag. Tema som undersøkinga tek opp er t.d. foreldre og vener, skule, lokalmiljø, fritidsaktivitetar, helse og trivsel, rusmiddel, risikoåtferd og vold. Sjå resultata frå undersøkinga i Sogn og Fjorande i Samhandlingsbarometeret under fana Folkehelse.

Av Anne Marte Sølsnes

UngData: Skuletrivsel i Sogn og Fjordane

/i /av

Det har nyleg vore mediaoppslag om fullføringsgrad av vidaregåande skule i Noreg. Utdanningsdirektoratet har lagt fram sin «Skolebidragsindikator (SI)» som måler skulen sitt bidrag til å løfte elevane fram til å fullføre, bestå og få best mogeleg karakterar.
Den største skilnaden mellom fylka finn ein når det gjeld å bestå utdanningsløpet. På yrkesfaglege utdanningsprogram ligg Sogn og Fjordane på andreplass etter Hedmark, medan Oslo ligg sist. For studieførebuande utdanningsprogram ligg Sogn og Fjordane på fjerdeplass og Finnmark ligg dårlegast an.

God trivsel på skulen er ein av faktorane som truleg kan verke positivt inn på fullføringsgraden.

Figur 1 under viser andelen ungdomsskuleelevar (begge kjønn) fordelt på dei 20 kommunar som deltok og som svarar mest positivt på spørsmålet om skuletrivsel. Høyanger er teke ut grunna låg deltaking.

Det er altså nærare 70% av elevane i ungdomsskulane som svarar at dei opplever høg skuletrivsel. Likevel ser vi ein betydeleg variasjon i dette frå Leikanger med 52% og til Sogndal med 80%. Det er samla sett ingen skilnader mellom jenter og gutar i dette.

Eit anna aktuelt spørsmål er i kva grad elevane i ungdomsskulen forventar å greie å gjennomføre vidaregåande utdanning. Heile 86% svarar positivt på dette i Sogn og Fjordane.

Figur 2 viser i kva grad det gjev status i venneflokken å gjere det godt på ungdomsskulen. Sum av svaralternativa «gjev mykje status» og «gjev litt status».

Vi ser også her at det er variasjon mellom skulane. Det er samla sett berre 10% som meiner at det å gjere det godt på skulen aukar statusen mykje, medan 31% meiner det aukar statusen til ein viss grad.
Skuletrivsel i vidaregåande skular.  I tolkinga her er det viktig å ta med seg at inndelinga er gjort etter kva kommune skulane geografisk er plassert i, medan elevane ofte kjem frå eit fleirtal kommunar omkring, men kan også vere frå meir fjerntliggande kommunar.

Figur 3 Høg skuletrivsel i 10 av 13 vidaregåande skular i Sogn og Fjordane

Samla sett er det noko færre som oppgjev høg skuletrivsel i vidaregåande skular i høve ungdomsskular. Fjaler har høgast andel her, og Stryn og Vågsøy lågast. Vi ser også at mønsteret ikkje samsvarar med det vi såg for ungdomsskulane på dei same stadane (der t.d. Sogndal låg best an).

Lærarstøtte er viktig
Fig 4: Opplevd lærarstøtte VGS

I overkant av 40% av elevane i vgs i fylket opplever høg lærarstøtte. Variasjonen er mellom 32% og 59%. Vi legg merke til at Fjaler og Gloppen ligg høgt både på skuletrivsel (fig. 3) og opplevd støtte frå lærarane.

Framtidsplanar – høgskule/universitet
Figur 5 Andel elevar som svarar at dei planlegg å gå på høgskule/universitet etter vidaregåande skule

Fleirtalet av elevane planlegg slik form for høgare utdanning, og flest i Fjaler og Gloppen. Truleg har noko av variasjonen her samanheng med at nokre skular har høg andel yrkesfagleg utdanning

Samhandlingsbarometeret og UngData
Samhandlingsbarometeret har fått tilgang til svara frå UngData-undersøkinga for Sogn og Fjordane som vart gjennomført i ungdomsskulane i 20 kommunar og i dei vidaregåande skulane våren 2017. Samhandlingsbarometeret vil før jul legge ut resultata frå 30 utvalde variablar frå denne.

Samhandlingsnytt

/i /av

I Samhandlingsnytt desember 2018 kan du blant anna lese om: Diabetesomsorg på video, Samhandlingskonferansen 2019 og Førebygging av fallskadar og hoftebrot i Sogn og Fjordane.

Les meir her; Samhandlingsnytt desember 2018

Samhandlingsbarometeret med nye data for skader i Sogn og Fjordane

/i /av

Skader og ulukker har eit vidt spekter frå mindre og kvardagslege hendingar til alvorlege ulykker. Mange småskadar handterar dei fleste på eiga hand, eller gjennom besøk hjå fastlege eller legevakt. Ved meir alvorlege skader vert spesialisthelsetenesta involvert, og dette området står også for ein betydeleg del av verksemda innan t.d. ortopedi og kirurgi.

Førebygging av skadar og ulykker er viktig i folkehelsarbeidet, og kan gje stor helsegevinst i form av auka livskvalitet og fleire leveår i befolkninga. I regjeringa sin strategi Ulykker i Norge – nasjonal strategi for forebygging av ulykker som medfører personskade 2009–2014 (regjeringen.no) er eit av delmåla å vidareutvikle det lokale og regionale ulykkesførebyggjande arbeidet. Det finst ikkje nokon god og samla oversikt over alle skadetilfelle i befolkninga, men for dei meir alvorlege skadane som medfører sjukehusbehandling kan ein finne data.

I Samhandlingsbarometeret har vi nyleg henta ut skadestatistikk frå Helse Førde for perioden jan. 2014 – okt. 2018 som omfattar meir alvorlegare skader hjå befolkninga i Sogn og Fjordane. I dette har vi sett på samla tal skader, alle brotskader og nokre hyppige former for brotskader, samt hodeskader for ulike aldersgrupper og kjønn. Samla sett vart det i perioden behandla 20 005 skadetilfelle i Helse Førde.
Figur 1. Tal sjukehusbehandla skader i 4-årsperioden 2014-2017 (2018 er ikkje med her då berre delar av året er inkludert).

Som det går fram av figuren var talet på skader stabilt dei tre første åra, medan ein i 2017 såg ein oppgang for alle tre aldersgruppene. Det var noko fleire menn som vart behandla i høve til kvinner.

Fig. 2 a) Utvalde skadetypar for heile perioden hjå yngre (0-25 år) (inkludert 2018 fram til okt.).

For yngre aldersgrupper er det klare skilnader der gutar/menn har meir beinbrot, hodeskader, håndleddsbrot og andre brotskader.

b) Utvalde skadetypar hjå eldre over 65 år:

Her ser vi markerte skilnader den andre vegen med ein klar dominans av kvinner når det gjeld ulike typar av brotskader. Kombinasjonen av meir beinskjørheit og lenger levetid for kvinner er truleg viktige årsaker til dette.

Figur 3. Brot i handledd og lårhals hjå personar> 65 år fordelt på kommunar i Sogn og Fjordane. Her er det rekna om til årlege rater (andelar) pr. 1000 innbyggar i dei aktuelle årsklassane, og sortert etter andelane av hoftebrot (lårhalsbrot).

Dette er brotskader som ofte har samanheng med fall, mykje innandørs for lårhalsbrot og ofte ute for handleddsbrot. Sidan lårhalsbrota ofte har meir komplisert behandling og alvorlege konsekvensar er det ofte særleg merksemd og førebyggande tiltak omkring desse, knytt til det å førebygge fall særleg hjå eldre.

Nokre kommunar ligg særleg lågt for desse brota (t.d. Vik, Gulen og Hornindal). Desse kommunane har nok noko grad av pasientlekkasje til naboføretaka (Voss, Haraldsplass og Volda), og kjem difor ikkje med i statistikken her. Vi ser også at det er varierande samsvar mellom omfanget av lårhalsbrot og handleddsbrot i mange av kommunane.

Førebygging
Fallskader kan ofte førebyggast med enkle tiltak, men det krev kunnskap om kvar falla skjer og kvifor. Eit systematisk samarbeid mellom ulike sektorar er viktig for å målrette tiltaka på både individ-, gruppe- og systemnivå.

Tredjeparten av brota er kompliserte med lang behandlings- og rehabiliteringstid. Eit vanleg lårhalsbrot er kostnadsrekna til kr 235 000 for det første året knytt til behandling og rehabilitering, medan eit komplisert brot er kostnadsrekna til kr 675 000. Sistnemnde inkluderer då også opphald på sjukeheim (Helsedirektoratet, 2011; Hektoen et al, 2009).

Nasjonalt har ein også berekna den gjennomsnittlege samfunnsøkonomiske gevinsten ved å førebygge eit lårhalsbrot. Dette omfattar reduksjon i sjukehusutgifter (kr 150 000), i sjukeheimsutgifter (kr 150 000) og til kommunal rehabilitering og pleie/omsorg (kr 80 000), totalt 380 000 kroner pr. hoftebrot. Kommunane og spesialisthelsetenesta kan såleis få betydelege økonomiske gevinstar ved å prioritere førebyggande arbeid overfor grupper som er i faresona for fall og brot.

Figur 3 over viser at det er store skilnader i talet på lårhalsbrot mellom kommunane i fylket, særleg ligg kommunane Vågsøy, Selje, Lærdal, Leikanger, Solund og Gaular høgt.  Ut frå kostnadsberekningane vil lårhalsbrota i Vågsøy utgjere over 7 millionar kroner.