Innlegg

Tilvisingar frå fastlegar i Sogn og Fjordane

/i /av

Samhandlingsbarometeret har heilt frå starten i 2012 hatt opplysningar om tilvisingsomfanget frå dei einskilde fastlegane i fylket. No gjeld denne statistikken tilvisingar til spesialisthelsetenesta i Helse Førde, Helse Bergen og Haraldsplass Diakonale sjukehus i Bergen. Tilvisingar til privatpraktiserande spesialistar og andre helseføretak, t.d. Helse Møre og Romsdal, er ikkje med.

Det er to presentasjonsmåtar av statistikken, totaltal tilvisingar pr. lege, og ein rate pr. 1000 på legen si pasientliste. Vidare er det delt inn i planlagde (elektive) og øyeblikkeleg hjelp tilvisingar for innlegging og for poliklinikkar.

Dersom vi ser på totale tilvisingar berre til Helse Førde over perioden 2009-2017 får vi dette mønsteret:

Det har vore ein klar auke av tilvisingar til poliklinikk i perioden. I 2017 var det nærare 500 tilvisingar pr. 1000 innbyggarar i fylket berre til Helse Førde sine poliklinikkar. For ø.hj. innleggingar (dei fleste innleggingar) er talet stabilt over tid og rundt ¼ så mange som til poliklinikkar.

Når vi så ser på omfanget av tilvisingar pr. lege (her er også Helse Bergen og Haraldsplass inkludert) får vi følgjande fordeling:

Vi ser ein betydeleg variasjon mellom fastlegane i volumet av tilvisingar i 2018. Det kan vere mange grunnar til dette, som t.d. at legen har ei særleg krevjande pasientliste med mange eldre og kronisk sjuke. Andre tilhøve som vil påverke talet på tilvisingar er om legen har hatt redusert praksis det aktuelle året grunna permisjonar, sjukdom, vidareutdanning eller anna. Nye fastlegar vil ofte ha kort listelengde første tida, og då ofte kunne arbeide med andre fastlegar sine pasientar. Turnuslegar og andre i kommunen sine tilvisingar er ikkje med i statistikken her.

For å korrigere for dette er det i figuren over berre inkludert fastlegar som har arbeidd i minst 2 år samanhengande, og som har minst 50 tilvisingar i 2018. Variasjonen er likevel nærare 7 gonger mellom dei som tilviser minst og mest. Truleg kan dette også ha med ulike måtar å innrette praksisen sin på, noko som kan innebere at pasientar kan få ulikt tilbod frå spesialisthelseteneste avhengig av kven dei har til fastlege.

Framstillinga viser variasjonar mellom einskildlegar i kommunane i Sogn og Fjordane, og Barometeret går ikkje ut med namn på legen. Alle legane har ein tilfeldig kodenøkkel, og kvar lege kan få kjennskap til eigen tilvisingsrate, og slik sett sjå sin eigen praksis opp mot eit gjennomsnitt for fylket. Målet er slik at ein gjennom kjennskap til variasjonane, vil kunne stimulere til refleksjonar omkring eigen praksis.

Fagseminar om « Tolking og bruk av helsestatstikk i små utval – utfordringar og moglegheiter»

/i /av

15. mai arrangerte Forskargruppa folkehelse, livstil og overvekt ved Høgskulen på Vestlandet og Helse Førde i samarbeid med Samhandlingsbarometeret fagseminar om tolking og bruk av helsestatistikk i små utval. Temaet vart belyst gjennom føredrag frå fagfolk og forskarar frå ulike instansar, og det vart sett av tid til diskusjonar og synspunkt frå dei frammøtte.

Seminaret hadde god oppslutning og bydde på interessante vinklingar rundt bruk av små tal.

Her er ei kort oppsummering frå seminaret:

• Slutningar ut frå små utval kan gjerast meir robuste om vi har mange gode målingar over tid og fleire variablar som kan tolkast i mønster.

• Det er viktig å vite noko om kva som er nokolunde å forvente av naturlege svingingar av eit fenomen slik at ein ikkje gjer feilslutningar — og at små utval svingar mest.

• Når ein skal studere eit fenomen er det godt å ha tilgang til data med «høgast mogleg oppløysing».

• Vi må nytte fleire former for vurderingar i tolkinga av tal frå små utval — utover P-verdiar og konfidensintervall.

• Å gjere noko i praksis vil ofte krevje at ein må tole utryggleik — at vi må handle basert på det vi veit. Då tek vi med oss det beste frå statistikken og andre kunnskapskjelder og gjer etter beste evne våre vurderingar og nøye uttenkte tiltak. Det er ingen quick-fix som kan erstatte systematisk tolking/tenking og klokskap.

Presentasjonar frå seminaret finn du her

Rekruttering av sjukepleiarar til kommunar i Sogn og Fjordane

/i /av

I 2040 vil Norge trenge mellom 167.000 og 224.000 sjukepleiarar, basert på ein rapport Samfunnsøkonomisk analyse har gjort på oppdrag frå Helsedirektoratet. Befolkningsvekst, høgare levealder og aukande etterspørsel etter helsetenester, gjer at behovet er stort framover. Særleg har kommunehelsetenesta i mindre utkantkommunar hatt vanskar, og nyleg såg vi i media at også byen Florø mangla søkjarar til slik stilling.

Noreg har generelt ein høg dekningsgrad av sjukepleiarar, men mange arbeider deltid og det er også ein del fråfall frå yrket etter ferdig utdanning. Likevel er truleg utdanningskapasiteten for låg, og behovet for praksisplassar avgrensar i noko grad mulegheiter for utviding av denne sjølv om utdanninga har fram til no har hatt god tilgang på søkarar. Men i det siste har vi også sett ein nedgang i søkjartalet til utdanninga.

Allereie hausten 2016 sa seks av ti kommunar, i følgje arbeidsgjevarbarometer til KS (Kommunenes Sentralforbund), at det er vanskeleg å få tak i sjukepleiarar. I fjor viste arbeidsgjevarbarometeret at sjukepleiar var den yrkesgruppa det er vanskelegast å få tak i.

Høie advarer: Manglar 15.000 sjukepleiarar i 2030 utan nye tiltak

Helseminister Bent Høie ber om råd og hjelp, og seier samtidig at det kan vere usolidarisk å hente helsearbeidere frå andre land som har same behov som oss. I NOU 2018: 2 Fremtidige kompetansebehov — Kunnskapsgrunnlaget står det imidlertid følgjande: «SSB konkluderer at uten tilgangen på utenlandsk arbeidskraft ville norsk helsevesen stått overfor betydelig større bemanningsproblemer enn det man har hatt så langt (Stølen mfl. 2016). Også fremover vil tilgangen på innvandrere med helse- og sosialfaglig utdanning være viktig for å dekke personellbehovene i helse- og omsorgssektoren».

Spørjing mellom kommunar i Sogn og Fjordane
Samhandlingsbarometeret har saman med kst. samhandlingssjef Tone Holvik sendt ut ei kort elektronisk spørjing til kommunane i Sogn og Fjordane for å få eit inntrykk av situasjonen der i 2019. Alle 26 kommunane i fylket svarte på undersøkinga.

På spørsmålet «Kor krevande opplever kommunen rektrutteringssituasjonen når det gjeld sjukepleiarar i dag?» får vi følgjande fordeling (tal i prosent).

Eit mindretal (15%) av kommunane opplever ikkje rekruttering av sjukepleiarar som krevjande, medan majoriteten (85%) opplever det som krevjande eller svært krevjande å rekruttere i dag. Litt overraskande er det at også fleirtalet av dei store kommunane opplyser at dei har problem med rekrutteringa. Mindre enn kvar 4. kommune (23%) har i dag alle sjukepleiestillingar besette.

Dersom dei skal sjå framover: Korleis ser kommunen på rekrutteringssituasjonen framover?

Heile 89% av kommunane svarar at det vil bli enno meir krevjande å rekruttere sjukepleiarar framover. Dette tyder på at ein går mot ein svært utfordrande situasjon i Sogn og Fjordane når det gjeld å få tak i nok sjukepleiarar i eit fylke der andelen gamle også blir høg og aukande.

I kva grad har ein tilsett utanlandske sjukepleiarar: Har ein sjukepleiarar med utanlandsk bakgrunn i dag?


Vi ser at omkring 2/3 av kommunane har noko innslag av utanlandske sjukepleiarar i dag, og for nokre kommunar (5%) er dette betydeleg.

Andre kommentarer frå kommunane:

  • Vi hjelper til med å skaffe bustad og prøver å bistå med den løysinga i høve bustad som den einskilte ønsker.
  • Har god dekning i heimetenesta, men slit med god dekning av vernepleiar/sjukepleiar i tenestene for funksjonshemma. Manglar ei sjukepleiarstilling på sjukeheimen, faste sjukepleiarar ønskjer ikkje å gå nattevakter.
  • Kommunen fekk som sagt rekruttert to polske sjukepleiarar frå Adecco hausten 2018, som hadde full språkopplæring, med ei bindingstid på 18 mnd. Kommunen har eit bu-kollektiv for dei som ynskjer å bu saman, noko som desse to sjukepleiarane ynskte. Dette bu-kollektivet er populært og det er rimeleg husleige.
  • Kommunen har dekka faste stillingar, men slit med å skaffe vikarar til sjukefråvær og ferie. Dette er grunnen til jamnleg innleige frå vikarbyrå.
  • Kommunen vil ta i bruk høgre løn, enn KS sine minstelønssatsar
  • Vi har mange utanlandske sjukepleiarar, og vil heller ha norske hjelpepleiarar enn fleire utlandske sjukepleiarar, dersom vi får norske sjukepleiarar vil vi hjelpe til med bolig etter deira behov.
  • Den beste rekrutteringa me har er å gje utdanningsstipend til personar som bur i kommunen og som ynskjer å bu her framover. Me har rekruttert mange unge med denne ordninga. Den største utfordringa er vikariat, få søker på det.
  • Spørsmål 9 er vanskeleg å svare på. Det kan vere fleire aktuelle tiltak som kan vere aktuelle visst ein skal bruke kr 100 000,-. pr. sjukepleiar. Då må ein sjå dette i større ein samanheng, om då dette tiltaket kan vere det beste. «Dette vil og vere eit politisk spørsmål.
  • Store utfordringar med å skaffe bustad
  • Rekrutteringstiltak vil vere viktig å prioritere og vi er opne for å ta inn sjukepleiarar frå utlandet. Viktig at dei beherskar godt norsk. Rekrutteringsarbeidet vil bli meir krevjande framover. Viktig å jobbe med gode tiltak for rekruttering av sjukepleiarar. Oppmode tilsette til å ta sjukepleiarutdanning, tilby stilling før dei ferdig, gje stipend, tilbod om høgare løn m.v.
  • Kostnaden for formidling er ca. 160 000
  • Kommunen har eit arbeid på gang med felles bemanningsplan med heimetenestene og institusjon for å nytte sjukepleierressursen målretta mot nødvendige sjukepleieroppgåver, og for å nytte ressursen på tvers, for slik å styrke ressursane vi har på ein best tenleg måte for innbyggjarane.
  • Kommunen har benyttet seg av rekruttering av sjukepleier frå utlandet og tatt kostnad ved dette. Utfordring er forståelsen for oppbygging av det norske helsesystemet, språk og det sjukepleiefaglige ansvaret når det gjelder kontakt med pårørande, fremdrift ved rehabilitering og utskriving. Vår erfaring er at det tar fleire år før utanlandske sjukepleiere er trygge på disse oppgåvene, i noen tilfelle aldri. Rekruttering av utanlandske sjukepleiere har også sine positive sider, dei er arbeidssomme og stabile arbeidstakarar. Dei er gode på akuttsjukepleie og tekniske sjukepleiarprosedyrar.
  • Kommunen kan stille seg positiv til å skaffe evt. subsidiere husleige delvis i ein periode. Men dette må diskuterast/vedtakast på eit høgare nivå.

Konklusjon:

Kommunane i Sogn og Fjordane har allereie no ein utfordrande rekrutteringssituasjon når det gjeld sjukepleiarar. Dette vert forventa å bli endå vanskelegare framover. Meir aktive og samordna rekrutteringstiltak som også inkluderer rekruttering frå utlandet bør være aktuelt om ein skal skaffe befolkninga nok kvalifisert fagpersonell framover.

Av Hans Johan Breidablik

KAD-statistikk kjem snart i Samhandlingsbarometeret (kommunalt døgntilbod for øyeblikkeleg hjelp)

/i /av

Eit av hovudmåla i Samhandlingsreforma frå 2012 var å flytte meir av pasientbehandlinga over på det kommunale nivået i helsetenesta. Som følgje av dette vart det bestemt at kommunane skulle skaffe eit tilbod om øyeblikkeleg hjelp på døgnbasis med eigne senger. Pasientar som kunne få eit like godt tilbod om behandling (observasjon, utgreiing og tiltak) i kommunane skulle då kunne innleggast i KAD-senger i staden for på sjukehus. På denne måten skulle ein kunne avlaste spesialisthelsetenesta, særleg innanfor medisinske akuttinnleggingar.Tilbodet vart obligatorisk frå 1. januar 2016, og året etter vart det utvida til også å omfatte mentale lidingar og rusproblematikk.

Det har over tid vore eit klart ønskje om å få relevant statistikk på området inn i Samhandlingsbarometeret, men avgrensa tilgang på data har gjort dette vanskeleg. Etterkvart er det blitt nasjonal rapportering frå KAD-ordningane til Helsedirektoratet, og Samhandlingsbarometeret har no fått tilgang på desse. Førebels er rapporteringsordninga avgrensa til manuell utfylling frå den einskilde KAD, og ikkje ein del av kommunane sitt ordinære rapporteringssystem. Datakvaliteten kan difor variere noko.

Samhandlingsbarometeret har saman med føretaka i Helse Vest kome fram til kva variablar som er mest interessante å vise. På bakgrunn av dette har vi plukka ut data som innan kort tid vil verte å finne i Samhandlingsbarometeret. Her vil ein førebels finne data frå 2016 og 2017, men etterkvart også for 2018.
Organisering av KAD-ordningar nasjonalt:

Vi ser at rundt 60% av KAD einingane er lokalisert til sjukeheimar, ein del er knytt til legevakter og andre til Lokalmedisinske senter o.l. Sjukestover har ein berre i Nord-Noreg.
I Sogn og Fjordane har ein hatt 7 ulike KAD-ordningar fram til 2018. Den største er tilknytt Sunnfjord og Ytre Sogn interkommunale legevakt i Førde, og omfattar 11 kommunar. To av ordningane er lokalisert ved sjukehusa i Lærdal og Eid (4 og 5 kommunar), og resten i tilknyting til kommunale institusjonar. Tre kommunar har eigne KAD-ordningar (Luster, Flora og Gloppen). Gulen har samarbeid med KAD for Nord-Hordaland (Knarvik), og Solund har frå 2018 eiga KAD-ordning.
Størrelsen på KAD-ordningane varierer mykje på landsbasis, det same gjer bruken/utnyttinga av kapasiteten. Dersom vi ser på rate for innlegging pr. 1000 innb. får vi følgjande mønster i Sogn og Fjordane:

Figuren over illustrerer ein stor variasjon frå 0 til rundt 20 innleggingar pr. 1000 innb. i kommunane i fylket i 2017.

Samanheng med omfanget av akutte medisinske korttidsinnleggingar?
Barometeret har frå før ein variabel for akutte medisinske korttidsinnleggingar som kanskje er dei sjukehusinnleggingane der KAD kan vere eit alternativ.
Dersom vi samanstillar medisinske korttidsinnleggingar med KAD-bruken over ser vi følgjande:

Så langt ser det ikkje ut som det er nokon samanheng mellom omfanget av KAD-innleggingar og omfanget av akutte medisinske korttidsinnleggingar. Ut frå dette mønsteret i 2017 ser vi altså ikkje klare teikn på at KAD-bruken fungerer som eit alternativ til akuttinnlegging i spesialisthelsetenesta. Men, for å få eit meir nyansert bilde her kan ein også sjå på fleire ulike faktorar og på utvikling over tid. Slike data kan ein finne i Samhandlingsbarometeret.

Av Hans Johan Breidablik

OPPDATERTE DATA OM FOLKETAL I SAMHANDLINGSBAROMETERET

/i /av

Demografiske data (befolkningssamansetning og utvikling) er viktige grunnlagstal for mykje anna statistikk. Det er også grunnlag for overføring av økonomiske midlar frå staten til kommunane. Samhandlingsbarometeret har no fått inn dei nyaste tala frå SSB.

I Noreg har det samla sett vore ein stor folketalsauke over seinare år. Dette har ikkje i same grad vore tilfelle for Sogn og Fjordane. Frå 2018 til 2019 var det derimot ein nedgang i folketalet på 456 innbyggjarar i Sogn og Fjordane.
Det kan difor være av interesse å sjå på utviklinga over tid og for ulike aldersgrupper.

Fig. 1 Folketal i ulike aldersgrupper i Sogn og Fjordane.

 

Det framgår her at talet på gamle over 80 år har vore ganske stabilt i perioden frå 2007 til 2019, medan framskriving av folketalet i 2040 forutseier ei dobling av desse til 11 696 personar. Gruppa av eldre frå 67 til 79 år har hatt ein klar auke med 3 362 fleire innbyggjarar i same periode. Framskriving av denne gruppa viser ei moderat auke fram til år 2040.
For dei yrkesaktive aldersklassane mellom 18 og 66 år er det ein viss auke fram til 2016, men deretter har det avteke med 559 personar. Denne gruppa vil avta vidare framover med forventa nedgang på nærare 5 000 personar i 2040. For barn og unge har det vore ein jamn nedgang på samla sett 2 411 personar i perioden frå 2007 til 2019. Dette vil halde fram med ein forventa nedgang på om lag 1 100 færre born og unge i 2040. Behovet for barnehage- og skuleplassar vil slik sett forventast å avta også framover.

Vi ser altså over tid ei forskyving av alderssamansetninga frå yngre mot eldre i Sogn og Fjordane, ofte omtala som «forgubbing». Det nye er at også gruppa i arbeidsfør alder (18-66 år) syner nedgang.Dersom vi ser på fordelinga kommunevis mellom 2018 og 2019 får vi følgjande figur:

Fig 2 Kommunevis endring i folketal frå 2018 til 2019 (antal personar).

20 av 26 kommunar hadde nedgang i folketalet mellom 2018 og 2019. Det er markerte skilnader mellom kommunane der Sogndal har om lag like stor auke som Flora har nedgang. Både Førde og Eid står i stor grad på staden kvil. Det er interessant at småkommunane Solund og Balestrand har ein viss auke.

 

Av Hans Johan Breidablik

Nytt Kommunalt Pasientregister (KPR) – kva diagnosegrupper får mest konsultasjonar?

/i /av

For spesialisthelsetenesta har ein over tid hatt stor nytte av Norsk Pasientregister (NPR) og nytta opplysningar her til mange ulike føremål.
Men for aktiviteten i kommunehelsetenesta har ein ikkje hatt noko tilsvarande register, og har difor ikkje hatt mykje opplysningar knytt til pasientbehandlinga. Særleg knytt til samhandlingsproblematikk er slike opplysningar av interesse.
Helse- og omsorgsdepartementet har difor gjeve Helsedirektoratet i oppdrag å utvikle eit Kommunalt pasient- og brukarregister (KPR). Registeret skal innehalde informasjon som skal brukast til planlegging, styring, finansiering og evaluering av kommunale helse- og omsorgstenester, og fleire andre oppgåver som vil bidra til å styrke pasientenes helseteneste. KPR vart lansert våren 2018, og har begynt å ta inn ulike variablar. Men sidan det førebels er avgrensa kjelder for innhenting av informasjon, er det opplysningar (inklusive diagnosar sett av fastlegar/legevaktslegar) som dannar grunnlaget for dei data ein finn i KPR i dag. Miljøet i Samhandlingsbarometeret har hatt jamnleg kontakt med, og kome med innspel til KPR-miljøet.
Fig.1: Oversiktsbilde frå KPR-registeret

Det har vore mykje diskusjonar omkring fastlegeordninga og at fastlegar får stadig fleire oppgåver som dei har vanskar med å rekke over. Samstundes er det mindre kunnskap omkring kva problemstillingar dei brukar konsultasjonane til. KPR kan sjølvsagt heller ikkje gje noko utfyllande svar på dette, men kanskje kan innsende diagnosar på refusjonskrav til Helfo, som KPR-registeret nyttar, gje oss ein viss peikepinn?
Vi har difor plukka ut fire ulike kommunar i Sogn og Fjordane og sett på kva som er dei hyppigaste diagnosane ved konsultasjonar hjå fastlegane i 2018 (legevakt er ikkje medrekna her).
Kodesystemet ICPC-2 (den internasjonale klassifikasjonen for primærhelsetenesta) som vert brukt i kommunehelsetenesta har til saman 17 ulike diagnosegrupper med kvar sin bokstav.
Samla for Sogn og Fjordane finn vi for 2018:
Av dei 15 hyppigast brukte diagnosegruppene et 7 knytt til muskel/skjelett (L), 6 er knytt til mentale lidingar (P) og 2 er knytt til hjerte-/karlidingar (K). Gjennomsnittlege utbetalingar frå Helfo pr. innbyggar er kr. 679,-

Eksempel frå fire ulike kommunar i Sogn og Fjordane:
Kommune A: Kystkommune med høg andel over 80 år (8,3%). Dei 15 hyppigaste diagnosegrupper vert vist i figuren under. Av desse er 4 frå hjarte/kar inkl. høgt blodtrykk (K-kapittel), 5 frå hud-kapitlet (S) og 6 frå muskel-skjelettkapitlet (L). Ingen kjem frå psykiatrikapitlet (P). Kommunen har 4 fastlegelister (942 innb. pr. fastlegeliste). Gjennomsnittleg samla refusjonssum frå Helfo pr. innbyggar er kr. 918,-

Kommune B: Kystkommune med relativt høg andel over 80 år (6,7%). Her er 4 av diagnosegruppene (inkludert den største) frå psykiatrikapittelet (P), 3 frå hjarte-kar (K), 4 frå luftvegskapitlet (R) og 4 frå muskel/skjelett (L). Ingen er her frå hudkapitlet (S). Kommunen har 3 fastlegelister (782 innb. pr. fastlegeliste). Gjennomsnittleg samla refusjonssum frå Helfo pr. innbyggjar er kr. 384,-

Kommune C: Stor kommune med middels andel over 80 år (4,2%). Her er heile 6 av dei største diagnosegruppene frå psykiatrikapittelet (P), 6 frå muskel-skjelett (L) og 3 frå hudkapitlet (S). Ingen er frå hjarte-kar kapitlet (K). Kommunen har 14 fastlegelister (856 innb. pr. fastlegeliste). Gjennomsnittleg samla refusjonssum frå Helfo pr. innbyggar er kr. 995,-

Kommune D: Stor kommune med middels andel over 80 år (4,2%). Her er heile 6 av dei 15 største gruppene koda under A-gruppa (Allment og uspesifisert), 5 frå muskel-skjelett og 4 frå hudkapitlet (S). Ingen er frå psykiatrikapitlet. Kommunen har 11 fastlegelister (733 innb. pr. fastlegeliste). Gjennomsnittleg samla refusjonssum frå Helfo pr. innbyggar er kr.643,-

Oppsummering:
Vi finn i desse eksempla skilnader som neppe kan forklarast ut frå skilnader i aktuell sjukelegheit i befolkninga. Sogn og Fjordane har ei relativt homogen befolkning, og mest truleg gjeld dette også for sjukelegheita i dei ulike kommunane. Oversikta over reflekterer volumet av konsultasjonar, ikkje talet på einskildpasientar.
Det er sjølvsagt ulike andre lokale forhold som kan vere med og forklare desse skilnadane. Ulikheiter i demografi og særleg kodepraksis spelar truleg ei viktig rolle, det same kan vere kor lett tilgjenge det er på ulike former for spesialisthelseteneste i området. Kodeverket ICPC-2 er delt i symptomkodar og sjukdomskodar frå dei ulike organsystema. Mønsteret vi ser tyder mot variasjon mellom desse. Dette vert påpeika også frå Praksiskonsulent i fylket.
Imidlertid vil kodar bli brukte i mange samanhengar. Dei blir brukte i administrativt arbeid og spelar vanlegvis ei sentral rolle innanfor kartlegging og forsking. Stor variasjon i koding vil difor også true kvaliteten på desse områda dersom dei baserer seg på den diagnosepraksisen som gjeld i dag.

 

 

Økonomisk og sosial bakgrunn påverkar helsa

/i /av

Det er større sosiale helseskilnader i Norge enn i mange andre europeiske land, særleg ser vi skilnader mellom utdanningsgruppene. Kvinner og menn med lengst utdanning lever 5-6 år lengre og har betre helse enn dei som har kortast utdanning. Dess lengre utdanning og høgare inntekt ei gruppe har, dess høgare del av gruppa sine «medlemmer» har god helse (Helsedirektoratet, 2005; Huisman, 2005).

Dei sosiale helseskilnadane er aukande, spesielt blant kvinner. Dei gjeld for nesten alle sjukdomar, skader og plager og inneber mange tapte arbeidsdagar og leveår med god helse og livskvalitet. Ein ser skilnadane i alle aldersgrupper og for begge kjønn.

Verdas Helseorganisasjon (WHO) har slått fast at sosiale helseskilnader er urettferdige og uakseptable og er eit tap for både enkeltmenneske, familiar og samfunnet. Befolkninga sitt totale helsepotensiale vert ikkje utnytta fullt ut. WHO pressar på for at alle land skal få på plass ein utjamnande politikk med utgangspunkt i kunnskap om situasjonen i eige land. I Norge er dette m.a. følgt opp gjennom å auke kunnskapen om sosiale skilnader, i politikk- og strategiutforming og i lovverket.

Folkehelseinstituttet (FHI) har nyleg laga ein informativ film om kva som er med på å påverke sosiale skilnader i befolkninga:

Film om sosial ulikhet i helse (Vimeo) Kvifor vel vi dei vegane vi gjer i livet? Vel vi dei sjølve eller er dei valde for oss?

Helse og levealder aukar med aukande utdanning
Figur 1 viser at både menn og kvinner med universitets- eller høgskuleutdanning har hatt høgast forventa levealder i heile perioden frå 1960 til 2015. Forventa levealder ved 35 år i 2015 viser at menn med universitets- eller høgskuleutdanning har 6,4 år lengre forventa levealder enn menn med grunnskule. For kvinner er skilnaden 5 år (norgeshelsa.no).

Figur 1: Forventa levealder (ved 35 års alder) i Norge 1960-2015 gruppert etter utdanningsnivå.

 

Sogn og Fjordane har mindre sosiale skilnader enn for landet, men som figur 2 syner aukar forventa levealder med aukande utdanningsnivå også hos oss. Legg vi 2016 til grunn, kan ein 30 åring i Sogn og Fjordane med grunnskuleutdanning forvente seg ca. 5 år kortare levealder enn ein på same alder med universitets- og høgskuleutdanning.

Figur 2: Forventa levealder ved 30 år for kvinner og menn samla, etter utdanningsnivå (2007-2013). Kjelde: FHI, Folkehelseprofil for Sogn og Fjordane

 

Av Emma Bjørnsen

Eldrebølgja og kostnadsauke innan kommunale helsetenester framover

/i /av

Det har vore mykje merksemd omkring den kommande auken i talet på eldre i kommunane. Særleg i utkantkommunar med fråflytting vert andelen over yrkesaktiv alder høg.

Ein betydeleg del av dei kommunale utgiftene går til helsesektoren der pleie- og omsorgstenestene utgjer storparten. Samtidig veit vi at behovet for pleie- og omsorgstenester aukar med alderen, særleg når personar blir over 80 år. Dette gjev utfordringar knytt til rekruttering av fagpersonell, og vil ha betydelege økonomiske konsekvensar. I Samhandlingsbarometeret er det ein variabel kalla «Berekraftsbrøk». Denne viser forholdet mellom tal personar i yrkesaktiv alder og talet på eldre framover. Dei forventa endringane er betydelege.

Figur 1. under viser andelen i prosent av kommunen sine samla utgifter som går til helse- og omsorgsføremål. Det varierer frå rundt ein tredel til omkring halvparten av dei samla utgiftene.

Dersom vi ser på dei siste tala for netto driftsutgifter til helse- og omsorgstenester pr. innbyggar i kommunane i Sogn og Fjordane, får vi ei fordeling som vist i figur 2. under (det manglar tal for Luster kommune).

Det er ein variasjon frå rundt kr. 19 000 pr. innbyggar i Førde og opp til nesten kr. 60 000 i Balestrand. Truleg er dei mange gjenverande HVPU-klientar i Balestrand med på å dra dette talet opp. Ser vi på dei tre kommunane Hyllestad, Bremanger og Aurland så ligg desse rundt kr. 40 000, altså meir enn det doble av Førde kommune i 2018. Dersom vi antek at utgiftene blir tilsvarande også i tida framover, vil talet på personar i aldersgruppa over 80 år bli avgjerande for kommunane sine utgifter på sikt.

I Samhandlingsbarometeret har vi difor sett på befolkningsprognosane fram mot 2040 når det gjeld talet prosentvis auke av personar i gruppa over 80 år. Dette er vist i figur 3. under.

Den prosentvise auken er klart forskjellig mellom kommunane i Sogn og Fjordane. Gjennomsnittleg vil kommunane i fylket ha nærare 90% auke i talet på personar som er 80 år og eldre fram til 2040. Men det er stor variasjon her, frå Bremanger med 22% auke til Førde med heile 185% auke. Slik sett har nokre kommunar allereie fått den såkalla «eldrebølgja» innover seg, og har måtta møte denne allereie.

Dei tre kommunane som vil få minst auke i eldregruppa over 80 år; Bremanger, Vik og Hornindal, ligg allereie i dag høgt på kostnader pr. innbyggar, og utfordringa med å få nok kvalifisert personell kan bli dei viktigaste framover.

Vi ser ein omvendt tendens for kommunane som i dag har forholdsvis låge kostnader til kommunale helsetenester. Særleg for Førde sitt vedkomande vil dette kunne gje store økonomiske implikasjonar. Dei går inn i den nye Sunnfjord kommune med klart større utfordringar enn dei noverande mindre samarbeidande nabokommunane. Dette har nok med den raske oppbygginga av og tilflyttinga til Førde som fylkessenter for ein generasjon sidan.

Kva faktorar kan endre seg i dette?
Framskrivinga av talet på eldre vil truleg vere rimeleg sikkert, då det generelt er liten mobilitet ut av kommunane for desse, og mest truleg vil også den forventa levealderen fortsette å auke framover. Den samla befolkningsutviklinga er meir usikker, og berre Sogndal ser i dag ut til å gå mot ein klar auke i denne framover.

Ein mykje omdiskutert mekanisme er det som vert kalla «kompresjon av sjukdomsperioden». Bakgrunnen her er at eldre er blitt gjennomgåande friskare med tida, slik at perioden med hjelpebehov kan flytte seg oppover i alder. Andre stikkord er utvikling av velferdsteknologi og endra organisering av tenestene som gjer at desse kan leverast til mindre kostnader.

I same perioden vil Noreg truleg redusere på oljeinntektene sine, slik at det er tvilsamt om dei statlege overføringane til kommunane vil halde tritt med den forventa utgiftsauken. Kommunane må nok difor belage seg på utfordrande prioriteringar framover.

Av Hans Johan Breidablik

Folkehelsekartlegging blant vaksne i Sogn og Fjordane startar no!

/i /av

Denne veka blir om lag 20 000 innbyggjarar i Sogn og Fjordane inviterte til å svare på spørsmål om blant anna livskvalitet, helse og levekår. Fylkeshelseundersøkinga er eit samarbeid mellom Sogn og Fjordane fylkeskommune og Folkehelseinstituttet. Dei 20 000 som er valde ut til å delta i undersøkinga, er over 18 år, og alle blir kontakta via anten SMS eller e-post.

Resultata frå undersøkinga skal hjelpe kommunane og fylkeskommunen å leggje til rette for gode levevilkår og god likskvalitet for innbyggjarane i fylket. Difor er det viktig at så mange som mogleg av dei inviterte svarer. Slik får vi eit best mogleg datagrunnlag.

Fire av dei som svarer på undersøkinga, blir trekte ut og får eit gåvekort på 2000 kr kvar.

Sogn og Fjordane fylkeskommune si pressemelding: 190307Fylkeshelseundersøking

 

DRG-poeng pr. kommune- ny indikator i Samhandlingsbarometeret

/i /av

I 1997 innførte ein i Noreg innsatsstyrt finansiering (ISF) for den somatiske delen av spesialisthelsetenesta. Frå 2017 vart dette utvida til også å omfatte delar av psykiatri og rusbehandling.
Sjukehusa vert etter dette finansierte på to ulike måtar; den eine gjennom ei basisløyving (50%) bestemt ut frå innbyggartal og alderssamansetning, og den andre halvdelen ut frå antalet og typar av behandling som vert utførte på pasientane.

Den innsatsstyrde finansieringa skal reflektere kor mykje ressursar som har gått med til behandlinga, basert på den aktuelle diagnosen og prosedyrar (undersøkingar/behandlingar) som har blitt utførte under sjukehusopphaldet, eller konsultasjonane på poliklinikkar. Ressursinnsatsen vil variere både med kva sjukdom (diagnose) pasienten lir av, og kor mykje tiltak som trengst i behandlinga. Desse to faktorane blir grupperete saman, og kjem ut som eit tal på DRG (Diagnose Relaterte Grupper). Systemet vart opprinneleg utvikla i USA, og det omfattar til saman rundt 900 ulike DRG-grupper.

Men sidan to pasientar med same diagnose likevel ikkje alltid vil trenge like mykje behandling, vil DRG-poenga reflektere det gjennomsnittlege omfanget av ressursar som eit sjukehusopphald medfører, inkludert frå støtteavdelingar som laboratorium, røntgen og administrasjon.
Den samla summen av ISF blir utbetalt til det regionale helseføretaket (Helse Vest) som sit med «sørge for»-ansvaret til befolkninga i regionen, og som finansierer dei einskilde lokale helseføretaka (t.d. Helse Førde). I 2019 er prisen på eit DRG-poeng sett til kr. 44 654,-

Samhandlingsbarometeret har teke inn ein ny variabel som omfattar det samla talet på DRG-poeng for alle fagområde innan somatiske sjukehustenester, fordelt både på regionar og kommunar. Det kan vere interessant å sjå i kva grad DRG-poenga (ressursbruken i spesialisthelsetenesta) varierer mellom sjukehusområde og kommunar.

Fig. 1 Utvikling over tid i omfanget av DRG-poeng pr. 1000 innb. for regionar på Vestlandet (*for 2018 har ein stipulert ut frå dei første 2/3 av året).


Over tid er det ein gradvis auke av DRG, og Stavangerområdet ligg klart lågare enn både Helse Fonna og Helse Førde. Her er det ikkje justert for ulikheiter i alderssamansetning.

Fig. 2 Dei fire kommunane Naustdal, Førde, Gaular og Jølster har vedteke å slå seg saman til Sunnfjord kommune frå 2020. Det kan vere av interesse å sjå korleis desse fordeler seg før samanslåing når det gjeld tal på DRG-poeng pr. 1000 innb. (alle aldersgrupper samla).

Vi ser at Førde kommune ikkje har auka DRG over tid og ligg noko under dei andre, og at særleg Naustdal har hatt ein stor auke i 2018.

Fig. 3. Personar over 80 år har i mange samanhengar eit klart større behov for spesialisthelsetenester, så ein kan sjå om det same mønsteret gjer seg gjeldande her.

Mønsteret som teiknar seg for dei over 80 år er at Jølster har lege under i DRG-poeng, og har fallande omfang av DRG-bruk for sine gamle. Kommunen i vest; Naustdal har ei motsett utvikling, særleg i 2018.

Skilnaden er markert i 2018, der Naustdal ligg nesten 2,5 gonger så høgt som Jølster. Kvifor skilnadane er så markerte har ikkje Barometeret noko svar på. Men det kan være at eit fåtal eldre pasientar i ein periode har stort behov for spesialisthelsetenester, og då vil kurvene kunne endre seg seinare. Vi ser at når det gjeld Naustdal så hadde omfanget av reinnlegging også eit større hopp oppover i 2018.

Samhandlingsbarometeret har difor hatt kontakt med Samhandlingssjefen i Helse Førde og representantar for helseleiinga i dei to kommunane for å høyre om dei har meir forklarande kunnskap om dette. Frå Naustdal vert det peika på at det truleg har med ei mindre gruppe av pasientar som har hatt mange innleggingar i 2018.  I Jølster ser dei nedgangen i samband med at fleire eldre har falle i frå.  Jølster opplyser også at dei har ei veldreven fastlegeteneste, der ein prøver å behandle det ein kan for å unngå unødig belastning på spesialisthelsetenesta.

Det blir interessant å sjå om kurva endrar seg i 2019. Etter kommunesamanslåinga i 2020 vil slike lokale skilnader tendere til å verte utjamna.

Av Hans Johan Breidablik