Studentar i praksis hjå Samhandlingsbarometeret. Sjukepleiestudentar har undersøkt antibiotikabruk i kommunene

/i /av

Samhandlingsbarometeret har i mai/juni hatt fire sjukepleiestudentar i praksis i «Helsefremmande og førebyggande fag» frå Campus Førde i Høgskulen på Vestlandet (HVL). Studentane har teke utgangspunkt i data frå variabelen Antibiotikabruk i kommunane.

Høg antibiotikabruk og tilhøyrande risiko for resistensutvikling mot dei vanlege antibiotika er eit problem som dei siste åra har fått auka fokus både nasjonalt og internasjonalt. Her i landet har ein fått ein Nasjonal handlingsplan for antibiotikabruk har som m.a. har mål om at gjennomsnittlig utskriving av antibiotika skal reduserast til 250 reseptar pr. innbyggar per år innan 2020.

Figur 1 viser antal reseptar pr. 1000 innbyggarar i kommunane i Sogn og Fjordane i 2017, som er det siste året vi har data for (samla tal for fylket gult, og Norge oransje). Målet er å komer ned i 250 pr. 1000 innb.

Studentane valde tre aktuelle kommunar i fylket, ein som ligg høgt på antibiotikabruk og to som ligg lågt. I intervju med kommunelegene i dei tre kommunane fekk studentane kunnskap om lokale rutinar og haldningar til antibiotikabruken.

Studentane fann i sine intervju m.a. følgjande:
› Alle dei tre kommunane mangla apotek i eigen kommune, slik at antibiotika for ein del vert delt ut frå eit lokalt lager ved legekontoret.
› Berre antibiotika som vert skriven på eigen resept av legen til pasient og henta ut frå apotek er med i statistikken (frå det nasjonale Reseptregisteret).
› Kommunelegene var svært bevisste på sin eigen antibiotikapraksis og tilhøyrande fare for resistensutvikling.
› Ingen av kommunelegene hadde så langt nytta seg av anbefalingar om maksimalt ti dagar gyldigheit på antibiotikareseptar.
› Ingen av kommunelegane hadde opplevd spørsmål/ interesse frå administrativ leiing eller politisk hald i kommunen knytt til dette temaet.

Studentane konkluderer i si oppgåve med at:
«Når kun antibiotika delt ut fra apotek kommer med i statistikken er det fare for mørketall i kvalitetsindikatoren. Dette er fordi legekontorene deler ut deler av sin antibiotika direkte fra legekontoret. Per i dag ligger fylket under gjennomsnittet i landet på antall antibiotikaresepter per 1000 innbyggere, men dersom de reelle tallene ble tatt med i betraktning, kan dette tallet være høyere. Reduksjon i antibiotika bruken er en nasjonal strategi, og interesse fra ledere og politikere på kommunalt nivå er viktig for å kunne nå nasjonale mål. I kommunen studentene har hatt fokus på ser det ut til at kommunelegene er de som «drar lasset» alene.»
Figur 2 viser ei oversikt over den registrerte antibiotikabruken i kommunane der dei som har apotek er markert med rødt.

Som figuren illustrerer er det ein trend mot at kommunar utan lokalt apotek ligg lågare på statistikken, men det er også unntak frå dette.

Vi i Samhandlingsbarometeret vil takke kommunane for at dei har teke godt imot studentane som har hatt praksis hos oss. Vi takkar også studentane for eit godt samarbeid, og for å ha sett nærare på eit så viktig tema. Vi ønsker dei lykke til vidare.

Folkehelseindikatorar – oppdaterte tal i Samhandlingsbarometeret

/i /av

Kommunane er pålagde å ha nødvendig oversikt over helsetilstanden i befolkninga, påverkningsfaktorar, folkehelseutfordringar og ressursar. Dette for å planlegge og gjennomføre effektive og målretta tiltak mot dei lokale utfordringane i folkehelsearbeidet.

Det kan vere krevjande for kommunane å finne fram til og velje ut relevant statistikk og data. Saman med m.a. representantar frå nokre kommunar, fylkeskommunen og fylkesmannen har Samhandlingsbarometeret valt ut ei rekkje indikatorar som mellom anna kan vere til hjelp for kommunane i arbeidet. I Samhandlingsbarometeret finn du indikatorar knytt til følgjande område som gjeld folkehelse:

1. Befolkningsamansetning (demografi)
2. Oppvekst og levekår
3. Fysisk biologisk, kjemisk og sosialt miljø
4. Skader og ulykker
5. Helserelatert åtferd
6. Helsetilstand

Folkehelseindikatorane vi publiserer er basert på data frå ulike kjelder, t.d. folkehelseinstituttet og SSB, og vert oppdatert årleg med nyaste tilgjengelege tal. Oppdateringa skjer hovudsakleg på våren og har nyleg blitt gjort i Samhandlingsbarometeret. Vi jobbar heile tida med å halde indikatorane oppdaterte ettersom det kjem nye data frå kjeldene. For nokre av indikatorane er det noko endring i definisjonen (nye berekningsmåtar). Hugs difor å lese definisjonen til den aktuelle indikatoren for å få ei riktig forståing av tilhøyrande data.

Døme på indikator: Fråfall i vidaregåande skular. Elevar som ikkje fullfører vidaregåande skule har klart større risiko for å møte ulike utfordringar seinare i livet og ein forsøker med ulike tiltak å få ned denne andelen.

Som figuren illustrerar har Sogn og Fjordane over tid hatt mindre fråfall i vidaregåande skular enn landet som heilheit, men skilnaden har avteke noko over tid.
Det er klare skilnadar mellom eksempelkommunane Vik og Bremanger med høvedsvis 9% og 21% fråfall i siste perioden frå 2015-2017.
Årsakene til dette er nok mangearta, og Barometeret kan ikkje gje svara på dette.

Tilvisingar frå fastlegar i Sogn og Fjordane

/i /av

Samhandlingsbarometeret har heilt frå starten i 2012 hatt opplysningar om tilvisingsomfanget frå dei einskilde fastlegane i fylket. No gjeld denne statistikken tilvisingar til spesialisthelsetenesta i Helse Førde, Helse Bergen og Haraldsplass Diakonale sjukehus i Bergen. Tilvisingar til privatpraktiserande spesialistar og andre helseføretak, t.d. Helse Møre og Romsdal, er ikkje med.

Det er to presentasjonsmåtar av statistikken, totaltal tilvisingar pr. lege, og ein rate pr. 1000 på legen si pasientliste. Vidare er det delt inn i planlagde (elektive) og øyeblikkeleg hjelp tilvisingar for innlegging og for poliklinikkar.

Dersom vi ser på totale tilvisingar berre til Helse Førde over perioden 2009-2017 får vi dette mønsteret:

Det har vore ein klar auke av tilvisingar til poliklinikk i perioden. I 2017 var det nærare 500 tilvisingar pr. 1000 innbyggarar i fylket berre til Helse Førde sine poliklinikkar. For ø.hj. innleggingar (dei fleste innleggingar) er talet stabilt over tid og rundt ¼ så mange som til poliklinikkar.

Når vi så ser på omfanget av tilvisingar pr. lege (her er også Helse Bergen og Haraldsplass inkludert) får vi følgjande fordeling:

Vi ser ein betydeleg variasjon mellom fastlegane i volumet av tilvisingar i 2018. Det kan vere mange grunnar til dette, som t.d. at legen har ei særleg krevjande pasientliste med mange eldre og kronisk sjuke. Andre tilhøve som vil påverke talet på tilvisingar er om legen har hatt redusert praksis det aktuelle året grunna permisjonar, sjukdom, vidareutdanning eller anna. Nye fastlegar vil ofte ha kort listelengde første tida, og då ofte kunne arbeide med andre fastlegar sine pasientar. Turnuslegar og andre i kommunen sine tilvisingar er ikkje med i statistikken her.

For å korrigere for dette er det i figuren over berre inkludert fastlegar som har arbeidd i minst 2 år samanhengande, og som har minst 50 tilvisingar i 2018. Variasjonen er likevel nærare 7 gonger mellom dei som tilviser minst og mest. Truleg kan dette også ha med ulike måtar å innrette praksisen sin på, noko som kan innebere at pasientar kan få ulikt tilbod frå spesialisthelseteneste avhengig av kven dei har til fastlege.

Framstillinga viser variasjonar mellom einskildlegar i kommunane i Sogn og Fjordane, og Barometeret går ikkje ut med namn på legen. Alle legane har ein tilfeldig kodenøkkel, og kvar lege kan få kjennskap til eigen tilvisingsrate, og slik sett sjå sin eigen praksis opp mot eit gjennomsnitt for fylket. Målet er slik at ein gjennom kjennskap til variasjonane, vil kunne stimulere til refleksjonar omkring eigen praksis.

Fagseminar om « Tolking og bruk av helsestatstikk i små utval – utfordringar og moglegheiter»

/i /av

15. mai arrangerte Forskargruppa folkehelse, livstil og overvekt ved Høgskulen på Vestlandet og Helse Førde i samarbeid med Samhandlingsbarometeret fagseminar om tolking og bruk av helsestatistikk i små utval. Temaet vart belyst gjennom føredrag frå fagfolk og forskarar frå ulike instansar, og det vart sett av tid til diskusjonar og synspunkt frå dei frammøtte.

Seminaret hadde god oppslutning og bydde på interessante vinklingar rundt bruk av små tal.

Her er ei kort oppsummering frå seminaret:

• Slutningar ut frå små utval kan gjerast meir robuste om vi har mange gode målingar over tid og fleire variablar som kan tolkast i mønster.

• Det er viktig å vite noko om kva som er nokolunde å forvente av naturlege svingingar av eit fenomen slik at ein ikkje gjer feilslutningar — og at små utval svingar mest.

• Når ein skal studere eit fenomen er det godt å ha tilgang til data med «høgast mogleg oppløysing».

• Vi må nytte fleire former for vurderingar i tolkinga av tal frå små utval — utover P-verdiar og konfidensintervall.

• Å gjere noko i praksis vil ofte krevje at ein må tole utryggleik — at vi må handle basert på det vi veit. Då tek vi med oss det beste frå statistikken og andre kunnskapskjelder og gjer etter beste evne våre vurderingar og nøye uttenkte tiltak. Det er ingen quick-fix som kan erstatte systematisk tolking/tenking og klokskap.

Presentasjonar frå seminaret finn du her

Rekruttering av sjukepleiarar til kommunar i Sogn og Fjordane

/i /av

I 2040 vil Norge trenge mellom 167.000 og 224.000 sjukepleiarar, basert på ein rapport Samfunnsøkonomisk analyse har gjort på oppdrag frå Helsedirektoratet. Befolkningsvekst, høgare levealder og aukande etterspørsel etter helsetenester, gjer at behovet er stort framover. Særleg har kommunehelsetenesta i mindre utkantkommunar hatt vanskar, og nyleg såg vi i media at også byen Florø mangla søkjarar til slik stilling.

Noreg har generelt ein høg dekningsgrad av sjukepleiarar, men mange arbeider deltid og det er også ein del fråfall frå yrket etter ferdig utdanning. Likevel er truleg utdanningskapasiteten for låg, og behovet for praksisplassar avgrensar i noko grad mulegheiter for utviding av denne sjølv om utdanninga har fram til no har hatt god tilgang på søkarar. Men i det siste har vi også sett ein nedgang i søkjartalet til utdanninga.

Allereie hausten 2016 sa seks av ti kommunar, i følgje arbeidsgjevarbarometer til KS (Kommunenes Sentralforbund), at det er vanskeleg å få tak i sjukepleiarar. I fjor viste arbeidsgjevarbarometeret at sjukepleiar var den yrkesgruppa det er vanskelegast å få tak i.

Høie advarer: Manglar 15.000 sjukepleiarar i 2030 utan nye tiltak

Helseminister Bent Høie ber om råd og hjelp, og seier samtidig at det kan vere usolidarisk å hente helsearbeidere frå andre land som har same behov som oss. I NOU 2018: 2 Fremtidige kompetansebehov — Kunnskapsgrunnlaget står det imidlertid følgjande: «SSB konkluderer at uten tilgangen på utenlandsk arbeidskraft ville norsk helsevesen stått overfor betydelig større bemanningsproblemer enn det man har hatt så langt (Stølen mfl. 2016). Også fremover vil tilgangen på innvandrere med helse- og sosialfaglig utdanning være viktig for å dekke personellbehovene i helse- og omsorgssektoren».

Spørjing mellom kommunar i Sogn og Fjordane
Samhandlingsbarometeret har saman med kst. samhandlingssjef Tone Holvik sendt ut ei kort elektronisk spørjing til kommunane i Sogn og Fjordane for å få eit inntrykk av situasjonen der i 2019. Alle 26 kommunane i fylket svarte på undersøkinga.

På spørsmålet «Kor krevande opplever kommunen rektrutteringssituasjonen når det gjeld sjukepleiarar i dag?» får vi følgjande fordeling (tal i prosent).

Eit mindretal (15%) av kommunane opplever ikkje rekruttering av sjukepleiarar som krevjande, medan majoriteten (85%) opplever det som krevjande eller svært krevjande å rekruttere i dag. Litt overraskande er det at også fleirtalet av dei store kommunane opplyser at dei har problem med rekrutteringa. Mindre enn kvar 4. kommune (23%) har i dag alle sjukepleiestillingar besette.

Dersom dei skal sjå framover: Korleis ser kommunen på rekrutteringssituasjonen framover?

Heile 89% av kommunane svarar at det vil bli enno meir krevjande å rekruttere sjukepleiarar framover. Dette tyder på at ein går mot ein svært utfordrande situasjon i Sogn og Fjordane når det gjeld å få tak i nok sjukepleiarar i eit fylke der andelen gamle også blir høg og aukande.

I kva grad har ein tilsett utanlandske sjukepleiarar: Har ein sjukepleiarar med utanlandsk bakgrunn i dag?


Vi ser at omkring 2/3 av kommunane har noko innslag av utanlandske sjukepleiarar i dag, og for nokre kommunar (5%) er dette betydeleg.

Andre kommentarer frå kommunane:

  • Vi hjelper til med å skaffe bustad og prøver å bistå med den løysinga i høve bustad som den einskilte ønsker.
  • Har god dekning i heimetenesta, men slit med god dekning av vernepleiar/sjukepleiar i tenestene for funksjonshemma. Manglar ei sjukepleiarstilling på sjukeheimen, faste sjukepleiarar ønskjer ikkje å gå nattevakter.
  • Kommunen fekk som sagt rekruttert to polske sjukepleiarar frå Adecco hausten 2018, som hadde full språkopplæring, med ei bindingstid på 18 mnd. Kommunen har eit bu-kollektiv for dei som ynskjer å bu saman, noko som desse to sjukepleiarane ynskte. Dette bu-kollektivet er populært og det er rimeleg husleige.
  • Kommunen har dekka faste stillingar, men slit med å skaffe vikarar til sjukefråvær og ferie. Dette er grunnen til jamnleg innleige frå vikarbyrå.
  • Kommunen vil ta i bruk høgre løn, enn KS sine minstelønssatsar
  • Vi har mange utanlandske sjukepleiarar, og vil heller ha norske hjelpepleiarar enn fleire utlandske sjukepleiarar, dersom vi får norske sjukepleiarar vil vi hjelpe til med bolig etter deira behov.
  • Den beste rekrutteringa me har er å gje utdanningsstipend til personar som bur i kommunen og som ynskjer å bu her framover. Me har rekruttert mange unge med denne ordninga. Den største utfordringa er vikariat, få søker på det.
  • Spørsmål 9 er vanskeleg å svare på. Det kan vere fleire aktuelle tiltak som kan vere aktuelle visst ein skal bruke kr 100 000,-. pr. sjukepleiar. Då må ein sjå dette i større ein samanheng, om då dette tiltaket kan vere det beste. «Dette vil og vere eit politisk spørsmål.
  • Store utfordringar med å skaffe bustad
  • Rekrutteringstiltak vil vere viktig å prioritere og vi er opne for å ta inn sjukepleiarar frå utlandet. Viktig at dei beherskar godt norsk. Rekrutteringsarbeidet vil bli meir krevjande framover. Viktig å jobbe med gode tiltak for rekruttering av sjukepleiarar. Oppmode tilsette til å ta sjukepleiarutdanning, tilby stilling før dei ferdig, gje stipend, tilbod om høgare løn m.v.
  • Kostnaden for formidling er ca. 160 000
  • Kommunen har eit arbeid på gang med felles bemanningsplan med heimetenestene og institusjon for å nytte sjukepleierressursen målretta mot nødvendige sjukepleieroppgåver, og for å nytte ressursen på tvers, for slik å styrke ressursane vi har på ein best tenleg måte for innbyggjarane.
  • Kommunen har benyttet seg av rekruttering av sjukepleier frå utlandet og tatt kostnad ved dette. Utfordring er forståelsen for oppbygging av det norske helsesystemet, språk og det sjukepleiefaglige ansvaret når det gjelder kontakt med pårørande, fremdrift ved rehabilitering og utskriving. Vår erfaring er at det tar fleire år før utanlandske sjukepleiere er trygge på disse oppgåvene, i noen tilfelle aldri. Rekruttering av utanlandske sjukepleiere har også sine positive sider, dei er arbeidssomme og stabile arbeidstakarar. Dei er gode på akuttsjukepleie og tekniske sjukepleiarprosedyrar.
  • Kommunen kan stille seg positiv til å skaffe evt. subsidiere husleige delvis i ein periode. Men dette må diskuterast/vedtakast på eit høgare nivå.

Konklusjon:

Kommunane i Sogn og Fjordane har allereie no ein utfordrande rekrutteringssituasjon når det gjeld sjukepleiarar. Dette vert forventa å bli endå vanskelegare framover. Meir aktive og samordna rekrutteringstiltak som også inkluderer rekruttering frå utlandet bør være aktuelt om ein skal skaffe befolkninga nok kvalifisert fagpersonell framover.

Av Hans Johan Breidablik

KAD-statistikk kjem snart i Samhandlingsbarometeret (kommunalt døgntilbod for øyeblikkeleg hjelp)

/i /av

Eit av hovudmåla i Samhandlingsreforma frå 2012 var å flytte meir av pasientbehandlinga over på det kommunale nivået i helsetenesta. Som følgje av dette vart det bestemt at kommunane skulle skaffe eit tilbod om øyeblikkeleg hjelp på døgnbasis med eigne senger. Pasientar som kunne få eit like godt tilbod om behandling (observasjon, utgreiing og tiltak) i kommunane skulle då kunne innleggast i KAD-senger i staden for på sjukehus. På denne måten skulle ein kunne avlaste spesialisthelsetenesta, særleg innanfor medisinske akuttinnleggingar.Tilbodet vart obligatorisk frå 1. januar 2016, og året etter vart det utvida til også å omfatte mentale lidingar og rusproblematikk.

Det har over tid vore eit klart ønskje om å få relevant statistikk på området inn i Samhandlingsbarometeret, men avgrensa tilgang på data har gjort dette vanskeleg. Etterkvart er det blitt nasjonal rapportering frå KAD-ordningane til Helsedirektoratet, og Samhandlingsbarometeret har no fått tilgang på desse. Førebels er rapporteringsordninga avgrensa til manuell utfylling frå den einskilde KAD, og ikkje ein del av kommunane sitt ordinære rapporteringssystem. Datakvaliteten kan difor variere noko.

Samhandlingsbarometeret har saman med føretaka i Helse Vest kome fram til kva variablar som er mest interessante å vise. På bakgrunn av dette har vi plukka ut data som innan kort tid vil verte å finne i Samhandlingsbarometeret. Her vil ein førebels finne data frå 2016 og 2017, men etterkvart også for 2018.
Organisering av KAD-ordningar nasjonalt:

Vi ser at rundt 60% av KAD einingane er lokalisert til sjukeheimar, ein del er knytt til legevakter og andre til Lokalmedisinske senter o.l. Sjukestover har ein berre i Nord-Noreg.
I Sogn og Fjordane har ein hatt 7 ulike KAD-ordningar fram til 2018. Den største er tilknytt Sunnfjord og Ytre Sogn interkommunale legevakt i Førde, og omfattar 11 kommunar. To av ordningane er lokalisert ved sjukehusa i Lærdal og Eid (4 og 5 kommunar), og resten i tilknyting til kommunale institusjonar. Tre kommunar har eigne KAD-ordningar (Luster, Flora og Gloppen). Gulen har samarbeid med KAD for Nord-Hordaland (Knarvik), og Solund har frå 2018 eiga KAD-ordning.
Størrelsen på KAD-ordningane varierer mykje på landsbasis, det same gjer bruken/utnyttinga av kapasiteten. Dersom vi ser på rate for innlegging pr. 1000 innb. får vi følgjande mønster i Sogn og Fjordane:

Figuren over illustrerer ein stor variasjon frå 0 til rundt 20 innleggingar pr. 1000 innb. i kommunane i fylket i 2017.

Samanheng med omfanget av akutte medisinske korttidsinnleggingar?
Barometeret har frå før ein variabel for akutte medisinske korttidsinnleggingar som kanskje er dei sjukehusinnleggingane der KAD kan vere eit alternativ.
Dersom vi samanstillar medisinske korttidsinnleggingar med KAD-bruken over ser vi følgjande:

Så langt ser det ikkje ut som det er nokon samanheng mellom omfanget av KAD-innleggingar og omfanget av akutte medisinske korttidsinnleggingar. Ut frå dette mønsteret i 2017 ser vi altså ikkje klare teikn på at KAD-bruken fungerer som eit alternativ til akuttinnlegging i spesialisthelsetenesta. Men, for å få eit meir nyansert bilde her kan ein også sjå på fleire ulike faktorar og på utvikling over tid. Slike data kan ein finne i Samhandlingsbarometeret.

Av Hans Johan Breidablik

OPPDATERTE DATA OM FOLKETAL I SAMHANDLINGSBAROMETERET

/i /av

Demografiske data (befolkningssamansetning og utvikling) er viktige grunnlagstal for mykje anna statistikk. Det er også grunnlag for overføring av økonomiske midlar frå staten til kommunane. Samhandlingsbarometeret har no fått inn dei nyaste tala frå SSB.

I Noreg har det samla sett vore ein stor folketalsauke over seinare år. Dette har ikkje i same grad vore tilfelle for Sogn og Fjordane. Frå 2018 til 2019 var det derimot ein nedgang i folketalet på 456 innbyggjarar i Sogn og Fjordane.
Det kan difor være av interesse å sjå på utviklinga over tid og for ulike aldersgrupper.

Fig. 1 Folketal i ulike aldersgrupper i Sogn og Fjordane.

 

Det framgår her at talet på gamle over 80 år har vore ganske stabilt i perioden frå 2007 til 2019, medan framskriving av folketalet i 2040 forutseier ei dobling av desse til 11 696 personar. Gruppa av eldre frå 67 til 79 år har hatt ein klar auke med 3 362 fleire innbyggjarar i same periode. Framskriving av denne gruppa viser ei moderat auke fram til år 2040.
For dei yrkesaktive aldersklassane mellom 18 og 66 år er det ein viss auke fram til 2016, men deretter har det avteke med 559 personar. Denne gruppa vil avta vidare framover med forventa nedgang på nærare 5 000 personar i 2040. For barn og unge har det vore ein jamn nedgang på samla sett 2 411 personar i perioden frå 2007 til 2019. Dette vil halde fram med ein forventa nedgang på om lag 1 100 færre born og unge i 2040. Behovet for barnehage- og skuleplassar vil slik sett forventast å avta også framover.

Vi ser altså over tid ei forskyving av alderssamansetninga frå yngre mot eldre i Sogn og Fjordane, ofte omtala som «forgubbing». Det nye er at også gruppa i arbeidsfør alder (18-66 år) syner nedgang.Dersom vi ser på fordelinga kommunevis mellom 2018 og 2019 får vi følgjande figur:

Fig 2 Kommunevis endring i folketal frå 2018 til 2019 (antal personar).

20 av 26 kommunar hadde nedgang i folketalet mellom 2018 og 2019. Det er markerte skilnader mellom kommunane der Sogndal har om lag like stor auke som Flora har nedgang. Både Førde og Eid står i stor grad på staden kvil. Det er interessant at småkommunane Solund og Balestrand har ein viss auke.

 

Av Hans Johan Breidablik

Nytt Kommunalt Pasientregister (KPR) – kva diagnosegrupper får mest konsultasjonar?

/i /av

For spesialisthelsetenesta har ein over tid hatt stor nytte av Norsk Pasientregister (NPR) og nytta opplysningar her til mange ulike føremål.
Men for aktiviteten i kommunehelsetenesta har ein ikkje hatt noko tilsvarande register, og har difor ikkje hatt mykje opplysningar knytt til pasientbehandlinga. Særleg knytt til samhandlingsproblematikk er slike opplysningar av interesse.
Helse- og omsorgsdepartementet har difor gjeve Helsedirektoratet i oppdrag å utvikle eit Kommunalt pasient- og brukarregister (KPR). Registeret skal innehalde informasjon som skal brukast til planlegging, styring, finansiering og evaluering av kommunale helse- og omsorgstenester, og fleire andre oppgåver som vil bidra til å styrke pasientenes helseteneste. KPR vart lansert våren 2018, og har begynt å ta inn ulike variablar. Men sidan det førebels er avgrensa kjelder for innhenting av informasjon, er det opplysningar (inklusive diagnosar sett av fastlegar/legevaktslegar) som dannar grunnlaget for dei data ein finn i KPR i dag. Miljøet i Samhandlingsbarometeret har hatt jamnleg kontakt med, og kome med innspel til KPR-miljøet.
Fig.1: Oversiktsbilde frå KPR-registeret

Det har vore mykje diskusjonar omkring fastlegeordninga og at fastlegar får stadig fleire oppgåver som dei har vanskar med å rekke over. Samstundes er det mindre kunnskap omkring kva problemstillingar dei brukar konsultasjonane til. KPR kan sjølvsagt heller ikkje gje noko utfyllande svar på dette, men kanskje kan innsende diagnosar på refusjonskrav til Helfo, som KPR-registeret nyttar, gje oss ein viss peikepinn?
Vi har difor plukka ut fire ulike kommunar i Sogn og Fjordane og sett på kva som er dei hyppigaste diagnosane ved konsultasjonar hjå fastlegane i 2018 (legevakt er ikkje medrekna her).
Kodesystemet ICPC-2 (den internasjonale klassifikasjonen for primærhelsetenesta) som vert brukt i kommunehelsetenesta har til saman 17 ulike diagnosegrupper med kvar sin bokstav.
Samla for Sogn og Fjordane finn vi for 2018:
Av dei 15 hyppigast brukte diagnosegruppene et 7 knytt til muskel/skjelett (L), 6 er knytt til mentale lidingar (P) og 2 er knytt til hjerte-/karlidingar (K). Gjennomsnittlege utbetalingar frå Helfo pr. innbyggar er kr. 679,-

Eksempel frå fire ulike kommunar i Sogn og Fjordane:
Kommune A: Kystkommune med høg andel over 80 år (8,3%). Dei 15 hyppigaste diagnosegrupper vert vist i figuren under. Av desse er 4 frå hjarte/kar inkl. høgt blodtrykk (K-kapittel), 5 frå hud-kapitlet (S) og 6 frå muskel-skjelettkapitlet (L). Ingen kjem frå psykiatrikapitlet (P). Kommunen har 4 fastlegelister (942 innb. pr. fastlegeliste). Gjennomsnittleg samla refusjonssum frå Helfo pr. innbyggar er kr. 918,-

Kommune B: Kystkommune med relativt høg andel over 80 år (6,7%). Her er 4 av diagnosegruppene (inkludert den største) frå psykiatrikapittelet (P), 3 frå hjarte-kar (K), 4 frå luftvegskapitlet (R) og 4 frå muskel/skjelett (L). Ingen er her frå hudkapitlet (S). Kommunen har 3 fastlegelister (782 innb. pr. fastlegeliste). Gjennomsnittleg samla refusjonssum frå Helfo pr. innbyggjar er kr. 384,-

Kommune C: Stor kommune med middels andel over 80 år (4,2%). Her er heile 6 av dei største diagnosegruppene frå psykiatrikapittelet (P), 6 frå muskel-skjelett (L) og 3 frå hudkapitlet (S). Ingen er frå hjarte-kar kapitlet (K). Kommunen har 14 fastlegelister (856 innb. pr. fastlegeliste). Gjennomsnittleg samla refusjonssum frå Helfo pr. innbyggar er kr. 995,-

Kommune D: Stor kommune med middels andel over 80 år (4,2%). Her er heile 6 av dei 15 største gruppene koda under A-gruppa (Allment og uspesifisert), 5 frå muskel-skjelett og 4 frå hudkapitlet (S). Ingen er frå psykiatrikapitlet. Kommunen har 11 fastlegelister (733 innb. pr. fastlegeliste). Gjennomsnittleg samla refusjonssum frå Helfo pr. innbyggar er kr.643,-

Oppsummering:
Vi finn i desse eksempla skilnader som neppe kan forklarast ut frå skilnader i aktuell sjukelegheit i befolkninga. Sogn og Fjordane har ei relativt homogen befolkning, og mest truleg gjeld dette også for sjukelegheita i dei ulike kommunane. Oversikta over reflekterer volumet av konsultasjonar, ikkje talet på einskildpasientar.
Det er sjølvsagt ulike andre lokale forhold som kan vere med og forklare desse skilnadane. Ulikheiter i demografi og særleg kodepraksis spelar truleg ei viktig rolle, det same kan vere kor lett tilgjenge det er på ulike former for spesialisthelseteneste i området. Kodeverket ICPC-2 er delt i symptomkodar og sjukdomskodar frå dei ulike organsystema. Mønsteret vi ser tyder mot variasjon mellom desse. Dette vert påpeika også frå Praksiskonsulent i fylket.
Imidlertid vil kodar bli brukte i mange samanhengar. Dei blir brukte i administrativt arbeid og spelar vanlegvis ei sentral rolle innanfor kartlegging og forsking. Stor variasjon i koding vil difor også true kvaliteten på desse områda dersom dei baserer seg på den diagnosepraksisen som gjeld i dag.

 

 

Økonomisk og sosial bakgrunn påverkar helsa

/i /av

Det er større sosiale helseskilnader i Norge enn i mange andre europeiske land, særleg ser vi skilnader mellom utdanningsgruppene. Kvinner og menn med lengst utdanning lever 5-6 år lengre og har betre helse enn dei som har kortast utdanning. Dess lengre utdanning og høgare inntekt ei gruppe har, dess høgare del av gruppa sine «medlemmer» har god helse (Helsedirektoratet, 2005; Huisman, 2005).

Dei sosiale helseskilnadane er aukande, spesielt blant kvinner. Dei gjeld for nesten alle sjukdomar, skader og plager og inneber mange tapte arbeidsdagar og leveår med god helse og livskvalitet. Ein ser skilnadane i alle aldersgrupper og for begge kjønn.

Verdas Helseorganisasjon (WHO) har slått fast at sosiale helseskilnader er urettferdige og uakseptable og er eit tap for både enkeltmenneske, familiar og samfunnet. Befolkninga sitt totale helsepotensiale vert ikkje utnytta fullt ut. WHO pressar på for at alle land skal få på plass ein utjamnande politikk med utgangspunkt i kunnskap om situasjonen i eige land. I Norge er dette m.a. følgt opp gjennom å auke kunnskapen om sosiale skilnader, i politikk- og strategiutforming og i lovverket.

Folkehelseinstituttet (FHI) har nyleg laga ein informativ film om kva som er med på å påverke sosiale skilnader i befolkninga:

Film om sosial ulikhet i helse (Vimeo) Kvifor vel vi dei vegane vi gjer i livet? Vel vi dei sjølve eller er dei valde for oss?

Helse og levealder aukar med aukande utdanning
Figur 1 viser at både menn og kvinner med universitets- eller høgskuleutdanning har hatt høgast forventa levealder i heile perioden frå 1960 til 2015. Forventa levealder ved 35 år i 2015 viser at menn med universitets- eller høgskuleutdanning har 6,4 år lengre forventa levealder enn menn med grunnskule. For kvinner er skilnaden 5 år (norgeshelsa.no).

Figur 1: Forventa levealder (ved 35 års alder) i Norge 1960-2015 gruppert etter utdanningsnivå.

 

Sogn og Fjordane har mindre sosiale skilnader enn for landet, men som figur 2 syner aukar forventa levealder med aukande utdanningsnivå også hos oss. Legg vi 2016 til grunn, kan ein 30 åring i Sogn og Fjordane med grunnskuleutdanning forvente seg ca. 5 år kortare levealder enn ein på same alder med universitets- og høgskuleutdanning.

Figur 2: Forventa levealder ved 30 år for kvinner og menn samla, etter utdanningsnivå (2007-2013). Kjelde: FHI, Folkehelseprofil for Sogn og Fjordane

 

Av Emma Bjørnsen

Eldrebølgja og kostnadsauke innan kommunale helsetenester framover

/i /av

Det har vore mykje merksemd omkring den kommande auken i talet på eldre i kommunane. Særleg i utkantkommunar med fråflytting vert andelen over yrkesaktiv alder høg.

Ein betydeleg del av dei kommunale utgiftene går til helsesektoren der pleie- og omsorgstenestene utgjer storparten. Samtidig veit vi at behovet for pleie- og omsorgstenester aukar med alderen, særleg når personar blir over 80 år. Dette gjev utfordringar knytt til rekruttering av fagpersonell, og vil ha betydelege økonomiske konsekvensar. I Samhandlingsbarometeret er det ein variabel kalla «Berekraftsbrøk». Denne viser forholdet mellom tal personar i yrkesaktiv alder og talet på eldre framover. Dei forventa endringane er betydelege.

Figur 1. under viser andelen i prosent av kommunen sine samla utgifter som går til helse- og omsorgsføremål. Det varierer frå rundt ein tredel til omkring halvparten av dei samla utgiftene.

Dersom vi ser på dei siste tala for netto driftsutgifter til helse- og omsorgstenester pr. innbyggar i kommunane i Sogn og Fjordane, får vi ei fordeling som vist i figur 2. under (det manglar tal for Luster kommune).

Det er ein variasjon frå rundt kr. 19 000 pr. innbyggar i Førde og opp til nesten kr. 60 000 i Balestrand. Truleg er dei mange gjenverande HVPU-klientar i Balestrand med på å dra dette talet opp. Ser vi på dei tre kommunane Hyllestad, Bremanger og Aurland så ligg desse rundt kr. 40 000, altså meir enn det doble av Førde kommune i 2018. Dersom vi antek at utgiftene blir tilsvarande også i tida framover, vil talet på personar i aldersgruppa over 80 år bli avgjerande for kommunane sine utgifter på sikt.

I Samhandlingsbarometeret har vi difor sett på befolkningsprognosane fram mot 2040 når det gjeld talet prosentvis auke av personar i gruppa over 80 år. Dette er vist i figur 3. under.

Den prosentvise auken er klart forskjellig mellom kommunane i Sogn og Fjordane. Gjennomsnittleg vil kommunane i fylket ha nærare 90% auke i talet på personar som er 80 år og eldre fram til 2040. Men det er stor variasjon her, frå Bremanger med 22% auke til Førde med heile 185% auke. Slik sett har nokre kommunar allereie fått den såkalla «eldrebølgja» innover seg, og har måtta møte denne allereie.

Dei tre kommunane som vil få minst auke i eldregruppa over 80 år; Bremanger, Vik og Hornindal, ligg allereie i dag høgt på kostnader pr. innbyggar, og utfordringa med å få nok kvalifisert personell kan bli dei viktigaste framover.

Vi ser ein omvendt tendens for kommunane som i dag har forholdsvis låge kostnader til kommunale helsetenester. Særleg for Førde sitt vedkomande vil dette kunne gje store økonomiske implikasjonar. Dei går inn i den nye Sunnfjord kommune med klart større utfordringar enn dei noverande mindre samarbeidande nabokommunane. Dette har nok med den raske oppbygginga av og tilflyttinga til Førde som fylkessenter for ein generasjon sidan.

Kva faktorar kan endre seg i dette?
Framskrivinga av talet på eldre vil truleg vere rimeleg sikkert, då det generelt er liten mobilitet ut av kommunane for desse, og mest truleg vil også den forventa levealderen fortsette å auke framover. Den samla befolkningsutviklinga er meir usikker, og berre Sogndal ser i dag ut til å gå mot ein klar auke i denne framover.

Ein mykje omdiskutert mekanisme er det som vert kalla «kompresjon av sjukdomsperioden». Bakgrunnen her er at eldre er blitt gjennomgåande friskare med tida, slik at perioden med hjelpebehov kan flytte seg oppover i alder. Andre stikkord er utvikling av velferdsteknologi og endra organisering av tenestene som gjer at desse kan leverast til mindre kostnader.

I same perioden vil Noreg truleg redusere på oljeinntektene sine, slik at det er tvilsamt om dei statlege overføringane til kommunane vil halde tritt med den forventa utgiftsauken. Kommunane må nok difor belage seg på utfordrande prioriteringar framover.

Av Hans Johan Breidablik